Prezidenti
Repúblika (PR), Taur Matan Ruak, lamenta osan fakar saugati nian iha, maibé
osan atu halo monumentu 12 Novembru nian to’o ohin loron la halo nafatin.
Konaba
monumentu 12 Novembru ne’e Xefi Estadu haktuir katak, Prezidenti Komite 12
Novembru, Gregorio Saldanha hatete ona ba nia katak, osan la to’o atu hari’i
monumentu 12 Novembru ne’e.
“Osan
fakar saugati nian iha, ba halo monumentu laiha fali ka? nusa mak dehan osan
laiha, osan laiha karik, Prezidenti Repúblika la’o ain, Primeiru Ministru la’o
ain, Ministru sira mós la’o ain, be sa’e kareta mewah ne’e, nusa mak osan
laiha,” PR Taur Matan Ruak, hato’o lia hirak ne’e iha ninia diskursu
selebrasaun masakre Santa Cruz ba dala 25 (1991-2016) ne’ebe komemorasaun iha
simiteriu Santa Cruz, Sabadu (12/11).
Xefe
Estado haktuir katak, loron 12 Novembru ne’e sai loron nasionál ba joventude
Timor Leste, tanba ne’e joventu hotu tenki orgullu ho loron ida ne’e.
“Ha’u
seidauk kandidatu ba Prezidenti Repúblika, ko’alia antes kedas atu halo
monumentu, tinan oin ha’u nia mandatu hotu, foin mak hari’i, pelemenus ha’u
mate kontenti, rona katak, primeira pedra lansa ohin,” afirma Taur Matan Ruak.
Maibé
Xefi Estadu ne’e mós husu ba membru Komite 12 Novembru sira atu labele haketak
malu, tanba Timor Lesta sei presiza sira nia kontribuisaun.
“Ha’u
aproveita oportunidade ida ne’e, atu fó salvasaun espesial ba Komite 12
Novembru, Prezidenti ho nia membru sira tomak, tanba tinan-tinan sira la baruk
hodi halibur ita iha fatin ida ne’e, atu hafanun ita, halo ita hanoin nafatin
sira ne’ebé iha tinan 25 ba kotuk, fakar sira nia ran iha nasaun ida ne’e no
iha fatin ida ne’e, para ohin ita hotu bele goza iha nasaun ida ne’e,”haklaken
Xefi Estadu ne’e.
Taur
Matan Ruak dehan, masakre iha Timor la’os iha Santa Cruz de’it, maibé akontese
iha fat-fatin, iha Timor laran tomak, hanesan iha Kraras no fatin seluk tan.
“Ha’u
haree imi ket-ketak, imi la hamutuk, hanesan Prezidenti Repúblika, hanesan imi
nia maun, ne’ebé uluk ho imi fakar ran ba ukun aan, hakarak hatete ba imi para
imi hamutuk, fahe malu partidu ne’e la’os problema, fahe malu iha lisan la’os
problema, ida ne’e ki’ik oan liu, kompara buat ne’ebé halibur ita,
halibur ita mak ita nia futuru no ita nia oan no bee oan sira nia
futuru,”sublinha Taur Matan Ruak.
Iha
rai Timor Leste, laiha ema ida de’it mak halo funu, Timor-oan hot-hotu
partisipa iha funu, balu barak no balu oituan, maibé hotu-hotu fó ninia
kontribuisaun.
Tanba
ne’e, Taur Matan Ruak husu ba Timor-oan hotu hakraik an no homilde, labele foti
an, tanba baidade no orgullu, sei lahetan respeitu ema seluk nian, pelu
kontrariu hetan fali desprezu.
“Se
uluk la soe malu, tanba saida mak agora imi soe malu, imi hatete mai ha’u, mas
li-liu ba faluk oan ki’ak sira, no maun alin sira ne’ebé agora moris hela,
tanba saida mak ohin imi fahe malu, laiha razaun. Tanba saida mak ha’u hatete
ida ne’e, iha ha’u nia gabinete, ha’u deside atu kondekora organizadores 12
Novembru, imi rasik hatete ba ha’u dehan katak, labele, hein lai, imi
lahamutuk. Dalaruma ita hatudu iha oin buat hotu di’ak, mas iha kotuk ne’eba
dodok ita subar tiha,” tenik nia.
Xefi
Estadu ne’e haktuir, iha komemorasaun 12 Novembru ba dala 25 ne’e, nia hakarak
mós presta omenazen ba familia 12 Novembru sira, lori nasaun tomak nia naran,
tanba familia 12 Novembru generozu demais hodi fó sira nia oan sira sosa
independensia nasaun ne’e nian.
“Ita
hotu fó, mas imi fó liu, tanba ita ema moris la sosa no la fa’an iha merkadu no
super merkadu, tanba ne’e, obrigadu barak, lori imi ami moris, lori imi nasaun
moris, jerasaun ba jerasaun sei lahaluuha imi, imi nia oan sira pahlawan Timor
Leste nian,” relata Taur Matan Ruak.
Eis
Jeneral ho fitun rua ne’e dehan, ema balu hatete katak, erois funu nian hotu
ona, agora buka fali erois foun, ida ne’e bosok ten, erois sira uluk mak hamrik
nafatin, erois foun tama tan, hamutuk dezenvolve nasaun Timor Leste ba oin.
“Iha
buat rua de’it ba ita ema, ida servisu para naran bo’o, ida seluk servisu para
ema hadomi no hanoin ita. Ida ne’ebé mak di’ak liu, buka naran mak di’ak ka,
hanoin mak di’ak?,” afirma Taur Matan Ruak.
Xefi
Estadu ne’e hatutan, iha tinan 2003, nia organiza forsa sira ba hili materuin,
ema balu kestiona katak, tanba saida mak forsa sira ba hili fali materuin.
Maibé Taur Matan Ruak dehan, iha momentu ne’eba nia hatete ba ema sira ne’e
katak, lisan iha Timor ne’e, laiha atu ema seluk ba hili fali ema seluk nia
materuin.
“Ha’u
ba hili no hakoe sira, tanba sira ha’u nia eroe, ita nia eroi no ita nia asuwain,
sira hotu ne’ebé nega imi nia fabor, sira nia moris sei la naruk, rai sei han
tiha hotu sira, matebian sira sei lori hotu sira, ba Maromak la simu, duni tan
ba hotu iha inferno,” katak nia.
Taur
Matan Ruak kontinua lamenta katak, tinan 15 liu tiha, ema balu kartus se iha
hela nia isin lolon.
“Tanba
saida mak kartus ida ne’e se iha hela laran, uluk ami iha ailaran, lori tudik
ko’a de’it, amestejia laiha, ohin iha tanba saida mak lako’a?. ha’u
Prezidenti Repúblika, ha’u husu ba ha’u nia aan, mas ha’u husu ba Governu no
Parlamentu, tanba saida, ha’u mo’e fali. Soldadu sira dehan ba ha’u, maun Matan
Ruak, uluk iha ailaran o ibun bo’ot, agora mai fali ain sa’e tiha fali, ulun
tu’un tiha, ha’u dehan, ha’u beik sala, beik sala ladi’ak liu,”akresenta nia.
Iha
oportunidade ne’e Xefe Estadu hatutan, Timor-oan hot-hotu nia luta seidauk
hotu, tanba ukun an hetan ona, moris di’ak seidauk hetan, tanba laiha ema ida
ne’ebé uluk hakarak funu hodi hetan Prezidenti Repúblika.
“Uluk
iha ami nia tempu, ami iha palavra de onra ida, di’ak liu lakon eskola, duke
lakon nasaun. Ami nia eskola baku professor mak hetan diploma, tanba ne’e funu
hotu ami halo buat ida lahatene, ema balu haruka ba tiha kotuk. Imi joventude
nian agora ne’e, estuda, estuda, estuda dukur no mate iha livru nia leten,”
katak Taur Matan Ruak. cos
Jornal
Nacional