Familia
Saudozu Mauk Moruk (MM), lakohi fó todan ba Prezidenti Repúblika (PR), Taur
Matan Ruak, tanba la’os Xefi Estadu ne’e mak haruka forsa ba oho, saudozu
Paulino Gama “Mauk Moruk-MM”.
Reprezentante
familia Mauk Moruk, Tomas Gama dehan, PR Taur Matan Ruak tama iha Suku Saelari,
povu Suku Saelari, li-liu familia Mauk Moruk hotu simu ho kontente, tanba
sira lakohi ema atu hafahe sira ho Taur Matan Ruak, tanba Xefi Estadu ne’e maun
alin ho Mauk Moruk ho L-7.
“Kazu
Mauk Moruk ne’e, maun mós nia Mauk Moruk nia alin, ha’u mós nia alin, ema barak
lamenta katak, maun mak haruka Forsa oho Mauk Moruk. Maibé lalika rona ida
ne’e, tanba ida ne’e isu, no polítika pensaun vitalisia, monopóliu,
polítika foer ema balu nian,” dehan Tomas Gama ba PR Taur Matan Ruak, liu
husi diálogu komunitária Xefi Estadu ne’e nian ho povu iha Suku ne’e, Sesta
(02/12).
Tomas
Gama hatutan katak, ema iha ne’ebé de’it, lalika komenta barak kona-ba Mauk
Moruk nia mate, tanba situasaun polítika nasaun nian mak hanesan ne’e, maibé
familia kontinua familia.
“Familia
metin mak nasaun mós metin, hanesan maun mai vizita Suku Saelari tanba ita
familia. Iha ne’ebé mak maun ho alin sira oho malu, ne’eduni labele sibuk ho
ema komentáriu barak kona-ba maun Mauk Moruk nia mate,” dehan nia.
Hatán
ba ida ne’e, Prezidenti Repúblika (PR), Taur Matan Ruak hateten, tanba saida
mak Mauk tenki mate.
“Ha’u
mós husu ida ne’e, ita bo’ot sira hatene, uluk kuandu iha krize 2006
soldadu atus walu (800) mak halai ba ai-laran, lori kilat tolu nulu resin nen
(36), munisoens rihun tolu resin rua (3002) ho granada rua nolu resin rua (22)
halai ba ai-laran,” Taur Matan Ruak haktuir.
Xefi
Estadu ne’e hatutan, Parlamentu Nasionál (PN) ho Governu desidi atu oho, maibé
Prezidenti hakarak haruka soldadu duni de’it.
“Vise
Jenerál Filomeno mak mai hateten, Prezidenti, Parlamentu Nasionál no Governu
autoriza soldadu bele tiru ka la’e. Ha’u hatan dehan, ita bo’ot sira ba
duni de’it,” dehan Taur Matan Ruak.
Maibé
sira dehan ba PR Taur Matan Ruak dehan, iha ne’ebá kilat ho kilat mak duni malu
ne’e labele.
“Ne’eduni
nia mai tan dala tolu hodi husu dehan, tiru ou la’e, ha’u dehan la tiru. La’e
ami mate karik, mate tiha mak imi mai bolu fali ha’u, mas seidauk mate ne’e imi
duni de’it. Maibé iha ne’ebé mak kilat ho kilat duni malu, iha mundu ne’e la
iha, mas Timor sei iha tanba ha’u konfia tropa di’ak liu iha mundu mak ita
bo’ot sira, ne’ebé imi duni de’it,” Taur Matan Ruak esplika.
Eis
Jeneral ho fitun rua ne’e afirma, iha momentu ne’eba nia lakohi atu Mauk
Moruk mate, tanba iha momentu ne’eba Mauk Moruk lori de’it pistola rua ho
monusoens sia de’it (9), maibé to’o fin nia mate.
“Mais
ha’u dehan la buat ida, ha’u nia maun mate ona, ha’u mak sala, ha’u mak lori
todan hotu, tanba polítika ne’e buat ida, maibé kuandu ita oho malu ona ne’e
buat seluk ida. Mas mate ona ne’e, ha’u ho imi ko’alia de’it ona, mas ne’e
hanesan, ha’u lakohi halo terus ita nia inan-man sira. tanba ne’e ohin ha’u
to’o iha primieru ha’u husu deskulpa ba imi hotu,” dehan Taur Matan Ruak.
Xefi
Estadu ne’e hatutan, nia komanda forsa durante tinan sanulu resin sia (19),
to’o sai jenerál de’it. Kuandu krize 2006 Taur Matan Ruak hatete ba malae sira
katak, komandante iha mundu mak ida ne’ebé hetan susesu barak liu derota.
“Ita
konsege rezolve krize 2006, só bulak ida mak mate iha Atabae, mas nen kilat
musan ida tarutu, duni malu de’it,” katak Xefi Estadu ne’e.
Taur
Matan Ruak haktuir, bainhira nia ba kandidata-an ba Prezidenti Repúblika, eis
Prezidenti Repúblika, José Ramos Horta husu ba nia katak, problema lorosa’e
loromonu ne’e oinsa, maibé Taur Matan Ruak responde ba Ramos Horta katak, Timor
Leste ne’e ida de’it, laiha Timor Lorosa’e no laiha Timor Loromonu.
“Se
lorosa’e ho Timor loro monu iha, ami Munisípiu tolu ne’e ukun-an ketak, sira
sanulu ne’e ukun-an ketak. Maibé Ramos Horta husu tan petisionáriu, ha’u dehan
ba Ramos Horta katak, oan kuandu sala, aman tenki hanorin,” katak Taur Matan
Ruak.
Eis
Jeneral ho fitun rua ne’e hatutan tan katak, uluk kuandu halo funu, lorosa’e
loro monu la iha, loro monu nia oan mai mate iha lorosa’e, lorosae nia oan ba
mate iha fronteira. Ran fakar hamutuk ema la haree, ran ida ne’e loromonu nian
ou lorosae nian, tanba saida mak funu hotu tiha lorosa’e no loro monu iha fali.
“Ha’u
kandidata-an ba Prezidenti Repúblika, sé tebes lorosa’e no loro monu iha ha’u
la sai Prezidenti, mas la iha, ha’u mak sai Prezidenti Timor, ita bo’ot sira
hatene ba eleisaun segundu volta lorosae nia oan nain rua mak avansa.
Loro monu nia oan barak kandidata-an, mas ba segundu volta, lorosa’e nia oan
nain rua (Lu-Olo ho Taur Matan Ruak), iha segunda volta ha’u mak manan, manan
iha Munisípiu sanulu no lakon iha Munisípiu tolu (3) hanesan, Baucau, Viqueque
no Lospalos, entaun ha’u dehan ba sira katak, lorosae no loromonu la iha,
ne’e ema inventa atu fahe ita,” dehan Taur Matan Ruak.
Xefi
Estadu ne’e esklarese, kuandu Mauk Moruk mate, nia nunka atu ba partisipa
no la partisipa iha seremonia funeral.
Taur
Matan Ruak mós husu obrigadu ba inan no aman sira, liliu familia Mauk Moruk
nian ne’ebé triste hela ba sira nia oan, maun no alin.
“Ita
entegra ba Maromak, ita nia maun ho alin nunka fahe malu, maibé ita la hatene
ida ne’e mai husi ne’ebé. Mas ne’e lisaun bo’ot ba ita, ita tenki hamutuk, ita
lalika fiar ema seluk, ita tenki fiar aan, ita ne’e uluk pahlawan, ita ne’e
asuain, ita ne’e uluk la halai tuir ema, ita uluk mak seluk tuir ita. Tanba
saida mak funu hotu tiha ita mak tuir fali ema,” dehan Xefi Estadu ne’e
Taur
Matan Ruak dehan, buat ne’ebé mak Mauk Moruk hanoin ne’e los, maibé dalan
ne’ebé mak Mauk Moruk hili ne’e mak sala.
“Ita
agora buka tuir nia hanoin, kombate korrupsaun iha ita nia rai, tau riku ne’e
ba ema hot-hotu, la haree anak mas la haree anak tiri, tanba saida mak funu
hotu tiha anak tiri anak mas iha, problema ida mak ita nia mina mós agora maran
da-dauk, osan mós menus da-dauk, problema veteranus no antigu kombantetes ne’e
problema bo’ot, hamoris fali problema rua, ida fahe ita, entre sira ne’ebé simu
osan no sira ne’ebé la simu osan,” tenik Taur Matan Ruak.cos
Jornal
Nacional