Husi:
Domingos da Costa
LIKISA:
Iha tempu resistensia, feto mós sai alvu ba inimigu sira husi militar Indonesia
nian. Feto sira kaer kilat tiru hasoru bapa sira tanba sira nia laen hetan tiru
no sira tenki organiza malu hodi hasoru inimigu tanba ema barak la hatente kaer
kilat. Hanesan, eroina ida ho naran koñesidu Maria Tapo, ne’ebé Timor-oan sira
sempre temi nia naran iha komemorasaun loron feto mundiál.
Aliende
ne’e, Maria Tapo ho nia maluk feto sira seluk ne’ebé luta ba libertasaun mós
hakerek ona iha livru istória mundu nian kona-bá Luta Libertasaun Nasional
Timor-Leste. Naran koñesidu ne’e ho feto sira seluk ne’ebé mate iha funu laran
temi tan iha komemorasaun loron nasional feto ba dala-39 foin lalais. Loron
feto nasional ne’e monu iha loron 3 fulan Novembru tinan ne’e, maibé nia
selebra halo sedu iha loron 30 fulan Outubru liubá, tanba loron espesiál ne’e
monu iha loron matebian sira (finadu) nian.
Sekretariu
Estadu Muleres (SEM), Veneranda Lemos konsidera komemorasaun loron ida ne’e
importante tebes, tanba iha tempu resistensia la’os mane deit mak halo funu
hasoru inimigu, maibé feto mós hatudu brani kaer kilat hodi halo funu hasoru
militar Indonesia hodi liberta rai ne’e. “Ita halo komemorasaun loron nasional
espesiál feto Timor-Leste dala tolu nolu resin sia, tanba uluk sira mós kaer
kilat hodi hasoru inimigu Indonesia para bele liberta rai ne’e,” esplika
Veneranda, iha ninia deskursu, iha Bazartete, Likisa.
Entertantu,
Veneranda akresenta, tuir loos selebrasaun ne’e hala’o iha loron 3 fulan
Novembru tinan ne’e. maibé komu loron refere monu iha feriadu laran, entaun
muda fali mai 30 fulan Outubru tinan 2015.
Feto
kaer kilat hasoru inimigu, Veneranda fó izemplu katak, eroina Maria Tapo uluk
kaer kilat hasoru bapa sira, tanba situasaun obriga nia tenke kaer kilat. Ne’e
duni loron ne’e hanesan loron nasional ba feto Timor-Leste ne’ebé uluk luta ba
ukun rasik an. “Ita hotu tenke hakruk ba inan feton sira ne’ebé uluk luta makas
hanesan, Maria Tapo, Maria Goreti, Rosa Moque no sira balun ne’ebé sei moris
mak Mulesa, Bianti, Bisoi, Boiloi Mali no sira seluk” tenik nia.
Inan
feton sira ne’e uluk brani tebes-tebes hamrik hodi defende rai ne’e, ne’e duni
ohin loron uituan ou barak halo ona buat ruma, se uluk sira la hamrik ou la
halo parseria ho mane sira ohin loron seidauk hetan Ukun Rasik An. Tanba ne’e
dezenvolvimentu nasional parte rua tenke partisipa hotu.
Aleinde
ne’e, nia informa, feto nia papel importante tebes-tebes ba konstruksaun Estadu
Timor-Leste. Maibé husi inan sira ninia luta agora kontinua para atu liberta
povu. Tanba rai ne’e presiza ema hot-hotu ninia konstribuisaun. Ne’e duni se
lakohi kontribui ba nasaun ne’e lalika hela tan iha Timor-Leste. Hau halo buat
ruma ba rai la presiza ba tuur iha Governu, Parlamentu Nasional (PN) ou iha
kadeira, hanesan feto demestika ou inan deit mós kontribui ona,” realsa nia.
Organizasaun
Naun-Govermental (ONG) sai parseria ba Governu, tanba sai hanesan matan tilun
no ibun.
Iha
fatin ketak, Primeiru Ministru Dr. Rui Maria de Araujo mós fó omenajen ba loron
espesiál feto ne’e. “Loron 3 Novembru hanesan loron espesiál ida ba inan feto
Timor-Leste hodi hanoin fila ba Saudoza Maria Tapo nia mate, ne’ebé fó
kontribuisaun maka’as ba luta naruk rai doben ida ne’e, “dehan Rui.
Tuir
Primeiru Ministru Rui haktuir katak, bainhira Indonesia hahu halo invasaun
saudoza Maria Tapo hodi aihan ba nia laen ne’ebé kanek, nia lahatene kaer
kilat, maibé bainhira nia laen mate iha abrigu laran, saudoza Maria Tapo foti
nia laen nia kilat hodi tiru hasoru inimigu. “Hau sei kiik mas hau hare ho
matan katak husi, Suku Tapo iha Bobonaro nian, feto deit mak kaer kilat hasoru
Indonesia.
Ida
ne’e hatudu katak iha loron ida ne’e, feto hatudu duni sira nia dignidade no
forsa atu bele hamrik hanesan mane sira maski iha funu laran”. “Entaun iha
selebrasaun ne’e, ita hotu persija fó omenagen ba ida ne’e. Hau nia prezensa
iha ne’e atu enkoraja liu tan feto Timor-Leste atu nafatin partisipa ba prosesu
dezenvolvimentu ba oin. Parabens ba feto Timor-Leste tomak ba loron 3 Novembru
ida ne’e,” tenik nia.
Jornál
Independente, Loron Kinta, 05 Novembru 2015
Foto:
Rede Feto TL - http://redefeto.blogspot.com/2009/10/istoria-saudoso-maria-de-tapo.html