Povu
konsidera dezenvolvimentu iha Timor Leste (TL), durante tinan 14 nia
laran ne’e, ukun nain sira dezenvolve sira nia an de’it, tanba povu sira
iha baze to’o ohin loron sei kontinua moris iha kiak no mukit nia laran.
Komunidade
Paulo Guterres Sarmento, husi Suku Maubisse, Postu Administrativu Maubisse,
Munisipiu Ainaro afirma katak, ohin loron Timor Leste hetan ona nia
independensia, independensia ne’e ba de’it grupu balu.
“Ami
nia Suku Maubisse so rona de’it naran dezenvolvimentu, ami Suku Maubisse sai
vítima ba dezenvolvimentu ne’e rasik. Ami nia Suku Maubisse lakon husi
ukun nain sira nia matan, no ukun nain sira nia hanoin. ami husu atu nai ulun
sira tau matan mós mai ami povu iha Suku Maubisse, liu-liu bee moos, estrada no
eletrisidade,” deklara Paulo Guterres bainhira dialogu ho PR Taur Matan Ruak
iha Suku refere, Kuarta (10/08/2016).
Nia
hatutan, ema bele riku buat oi-oin, maibé sei labele halo buat ida, kuandu
estrada ladiak, no bee moos laiha hodi fasilita komunidade sira.
Alende
ne’e, nia mós informa katak, Aldeia hat iha Suku Maubisse ne’e seida’uk
asesu ba estrada no eletrisidade, tanba ne’e husu Governu loke matan ba povu
nia susar no terus ne’e.
“Ami
agrikultores sira kuda modo ho varidades oi-oin, maibé difisil atu asesu ba
merkadu, tanba estrada ladiak,”afirma Paulo Guterres.
Tanba
ne’e liu husi oportunidade ne’e nia husu ba Prezidenti Repúblika atu lori netik
povu iha Suku refere nia aspirasaun hirak ne’e hato’o ba Governu hodi responde
netik sira nia preokupasaun ne’e.
Hatan
ba preokupasaun ne’e PR Taur Matan Ruak esplika katak, koalia konaba área
hirak ne’ebé importante mak hanesan, eletrisidade, estrada rurál, bee moos.
“Ha’u
hatene iha Suku Maubisse, iha problema mais fiar katak sei bele rezolve. Konaba
estrada no eletrisidade, imi iha Suku Maubisse iha Aldeia rua de’it mak seidauk
asesu ba eletrisidade, Mas ita se iha prosesu, tanba ne’e fiar katak, iha tinan
ida ou rua problema eletrisidade sei rezolve,”dehan Taur Matan Ruak.
Maibé
Xefe Estado ne’e hateten katak, problema hira ne’ebé povu iha Suku refere
infrenta ne’e, ladok ou la ses husi Suku seluk infrenta, no iha Suku
seluk tan aat liu.
“Ha’u
fó ezemplu, iha Suku balun, ha’u la’o loron tomak mak foin to’o, liu husi
Turiscai ba Same la’o loron rua toba kalan ida iha dalan, ha’u foin daudauk ba
vizita suku Fatucalo, Suku Fatucalo ita la’o husi Turiscai, Suku ida ne’ebé
partense Postu Turiscai nian, ba mai ita la’o oras sanulu resin rua mak foin
to’o iha Suku refere, ami tauk ne’ebé ami husi Liquidoe mak mai, sira estrada
no eletrisidade no buat hotu laiha,”afirma PR Taur Matan Ruak.
Xefi
Estadu ne’e haktuir, iha Suku balu konsidera Prezidenti Repúblika halo
diskriminasaun ba komunidade, tanba sira balun asesu ona ba estrada no
eletrisidade, maibé balu estrada laiha.
Maibé
Taur Matan Ruak esplika ba komunidade sira iha fatin refere katak, Estadu
nia kbi’it mak la to’o atu halo buat hotu dala ida, maibé tenki iha
esperansa katak, iha tempu ida sei rezolve problemas refere balu.
Nia
hatutan, tenki hanoin uluk povu sira ne’ebé estrada laiha liu, tanba
durante ne’e, sira nunka haree kareta ho motor.
Taur
Matan Ruak dehan, nia mós preokupa tebes ho estrada rural sira, tanba povu iha
área rural difisil tebes atu dezenvolve sira nia moris, tanba de’it estrada
laiha.
“Ha’u
hanoin tinan tolu ou haat tan, ita hatene mai kotuk hanesan ohin ha’u dehan,
ita la’o dook duni, fou-foun ahi laiha, iha Timor ne’e balun de’it mak iha,
maibé agora barak liu mak iha. Ne’e halo iha tinan tolu ou haat nia
laran, iha tinan 2015 de’it ita abansa makas loos,” Taur Matan Ruak.
Xefi
Estadu ne’e reforsa, estrada ruaral sei lori tempu tan oituan, liliu ba
Aldeia sira, tanba Governu agora sei hahú ho estrada nasional.
“Ba
sira ne’ebé estrada, bee moos no eletrisdade la iha, ita labele taka matan ba
sira, maibé ida ne’e sei fó perioridade bo’ot loos, ita bo’ot sira haree iha
tinan kotuk ha’u veta Orsamentu Jerál Estadu (OJE), ne’e duni ha’u ejije ba
Governu para atu aumenta tan orsamentu ba edukasaun, saúde, agrikultura, bee
moos no estrada rural sira,”esplika Xefe Estado ne’e.
Povu
triste, SEPFOPE tu’ur de’it iha kantor
Povu
iha Suku Maubisse, Postu Administrativu Maubise, Munisipiu Ainaro hato’o sira
nia sentimentu tristeja ba Prezidenti Repúblika katak, sira triste tebes, tanba
Governu, li-liu Sekrtáriu Estadu Polítika Formasaun Profesion i Empregu
(SEPFOPE), la akompaña Prezidenti nia vizita ba Suku sira iha Timor laran tomak
hodi haree kondisaun moris povu nian.
Komunidade
Domingos Mendonça hatete katak, tuir lolos membru Governu sira, liu-liu SEPFOPE
labele tur de’it iha kantor, tenki la’o hanesan Prezidenti Repúblika hodi haree
kondisaun povu nia moris iha área rural.
“Ha’u
rona katak, Governu SEPFOPE atu mai akompanha Prezidenti nia vizita ida ne’e,
maibé realidade laiha, ida ne’e ami triste tebes,”dehan Domingos.
Nia
haktuir, durante ne’e sira rona liu husi media katak, SEPFOPE ajuda ekipamentus
tizolu ba povu iha Suku balu.
“Ami
nia Suku Maubisse ne’e, potensia tebes ba rai mean, maibé ami labele dezenvolve
tanba, meus laiha,”esklarese nia.
Alende
ne’e, komunidade Laurina da Costa Araujo hatutan liu tan katak, Governu promete
ona atu halo uma ba povu kbi’it laek sira, maibé to’o agora la realiza.
Adriano
Martins de Araújo, informa katak, inan aman sira iha Suku refere
tau hamutuk ona hanoin atu loke sentru formasaun ba sira nia oan sira.
“Ami
nia formasaun iha programa tolu mak hanesan, ingles, portugues no komputador,
tanba ne’e ami husu ba Prezidenti Repúblika atu apoiu hela ami nia
formasaun tolu ne’e, li-liu ba komputador,”tenik nia.
Hatan
ba preokupasaun ne’e, Prezidenti Repúblika (PR), Taur Matan Ruak hatete katak,
vizita ninian ba Suku, SEPFOPE sempre akompaña, maibé SEPFOPE labele akompaña
ba Suku refere, tanba okupadu ho servisu.
“Ha’u
mai ne’e, lori Estadu tomak nia naran, Governu labele vizita Suku hotu, tanba
servisu ne’e barak tebes, se ami mai hotu, se mak atu halo servisu,”afirmatak
Taur Matan Ruak.
Konaba
makina tezoru ne’e, Taur Matan Ruak dehan, Governuu labele naran fó de’it
makina ne’e, tenki tuir uluk formasaun hatene tiha mak Governu fó.
Konaba
sentru formasaun ne’e, Taur Matan Ruak agradese tebes inan aman sira husi Sku
refere nian, tanba iha hanoin diak ba sira nia oan sira.
Taur
Matan Ruak hatutan, agora Governu loke ona sentru formasaun, tanba sentru
formasaun barak mak Governu loke ona iha fatin fatin, maibé joven sira lakohi
tuir.Cos
Jornal
Nacional