Prezidenti
Repúblika (PR), Taur Matan Ruak hatete katak, sosiadade forte, tenki evita
abuzu poder no prepotensia iha nasaun ida ne’e.
“Sosiedade
forte, di’ak ba nasaun, ho sidadaun ida klaresidu liu ne’e, evita iha abuzu de
poder, prepotensia iha nasaun ida,” dehan PR Taur Matan Ruak iha nia
intervensaun iha selebrasaun loron internasionál direitus humanus ne’ebé hala’o
iha Palácio Prezidensial Repúblika Nicolau Lobato Aitarak Laran Díli, Sábadu
(10/12).
Xefi
Estadu ne’e hatutan katak, ONG JSMP organizasaun ida ne’ebé la’os de’it aseita
no konfirma buat ne’ebé ema halo, maibé li-liu hetan korajen para hatete ba
ema, li-liu autoridade sira, buat ne’ebé labele halo, i ida ne’e importante liu
fali, para evita sosiedade ida ne’ebé konprimidu demais.
“Ne’e
honra bo’ot ida ba ha’u, partilla ho ita bo’ot sira, entrega prémio Sergio
Vieira de Mello iha loron direitus humanus, eventu ne’ebé halo tin-tinan,”
katak Taur Matan Ruak.
Eis
Jeneral ho fitun rua ne’e afirma, premio ne’e, hahú kria husi eis Prezidenti
Repúblika, Ramos Horta iha tinan 2008, hodi fó rekoñesementu ba sira ne’ebé ho
sira nia atividade no esforsu, kontribuisaun i ajuda sira seluk ne’ebé presiza,
tau matan ba ema sira ne’ebé presija iha Timor Leste.
Xefi
Estadu ne’e haktuir, premio direitus humanus ne’e, promove inisiativa servisu
komunidade nian, partisipasaun sidadaun sira, no organizasaun sosiadade sivil,
ne’ebé importante tebes, hodi hametin direitus humanus iha Timor Leste.
“Partisipasaun
sidadaun iha ita nia nasaun, konsolidade ita nia instituisoens iha ita nia
rain, nomós servisu atu hametin paz, ne’e prioridade ba ita tomak, no ba
Timor-oan tomak,” katak Taur Matan Ruak.
Nia
hatutan, respeitu ba direitus humanus ema hot-hotu nian, kondisaun importante
ida atu hametin paz, harmonia social, no partisipasaun sidadaun nian iha
dezenvolvimentu rai laran, no dezenvolvimentu ekonómika no konstrusaun
instituisaun ne’ebé demokrátikus iha Timor Leste.
Taur
Matan Ruak esklarese, premio ne’e mós, fó onenazen bo’ot, ba saúdozu Sergio
Vieira de Mello, ema ne’ebé iha tempu difisil nia laran, nia lidera tranzisaun
iha Timor Leste, ema ne’ebé ho nia pasiensia, no ninia umanizsmu i nia
dedikasaun, konsege lori tranzisaun ida ne’ebé di’ak tebes mai Timor
Leste.
Xefi
Estadu ne’e dehan, Sergio Vieira de Mello ho nia kapasidade servisu ne’ebé rona
ema, li-liu Timor oan sira ne’ebé esperensia laiha, tanba primeira-ves
tenta hari’i nasaun, hafoin sai husi konflitu ida naruk.
Nia
realsa, ohin rekuñese internasionálmente katak, tranzisaun nasoens
unidas halo iha Timor Leste, sosizidu Sergio Vieira de Mello ninia
servisu.
Taur
Matan Ruak relata, premio Sergio Vieira de Mello, distinki organizasoens no ema
ne’ebé dezenvolve ninia atividades ba servisu komunidade, no kontribui ba hadia
situasaun populasaun sira ne’ebé vulneravel iha formas oi-oin.
“Ita
iha programa monitorizasaun Sistema Juridisial, ne’ebé kontribui hadia justisa
iha ita nia rain, hetan dezempeñu di’ak. Programa ida ne’e, balu gosta no balu
la gosta, tanba sira ibun bo’ot oit uan, maibé ha’u hanoin halo buat hotu para
ita nia sistema la’o ho transparente no responsavel,” tenik Xefi Estadu ne’e.
Alende
ne’e, PR Taur Matan Ruak mós dehan, NGO Grasiana mós durante ne’e kontribui
maka’as ba prosesu dezenvolvimentud iha Timor Leste.
“Ha’u
espera katak, feto hot-hotu iha Timor Leste, bele tuir ita nia ezemplu, liki
tiha dezafiu sira i hamrik la’o maka’as liu tan. Ita nia vida ne’e, vida ida partilladu,
so iha sentidu katak, ita partilla ita nia domin ho ema seluk,” katak Taur
Matan Ruak.
Nia
hatutan, premio seluk ba organizasaun religiaun sira ne’ebé mak durante
ne’e hanorin sarani sira hotu iha Timor Leste atu hatene hadomi malu, no tane
malu.
“
Amo Siku ho Amo Luis, ha’u se lembra foin lalais ha’u vizita Atauru, sira
hatete katak, Prezidenti Repúblika, tanba saida mak iha Timor ne’e, buat
hotu nama-nama (neneik liu), ha’u dehan ba Amo Siku ho Amo Luis katak, ha’u sei
iha Jeneral ha’u hakarak buat hotu la’o lais, mas ha’u mai tiha Prezidenti,
ha’u mós nama-nama, ita nama-nama hotu,” hasara Xefi Estadu ne’e.
PR
Taur espera katak, projetu ne’ebé mak Estadu atu halo iha Atauru ne’e, bele
banati tuir saida mak Amo Luis ho Amo Siku halo iha Atauru.
Alende
ne’e, Diretur Ezekutivu Judicial System Monitoring Program (JSMP), Luis
Sampaio, ne’ebé hetan premio Sergio Vieira de Mello husi Estadu Timor
Leste loron direitus humanus ne’e, iha signifikadu bo’ot tebes.
Nia
hatutan, PR Taur Matan Ruak konvida JSMP atu simu premio Sergio Vieira de Mello
hanesan manan nain.
Luis
Sampaio hatutan, ida ne’e hanesan rekuñesementu ida ba saida mak durante
ne’e JSMP halo, li-liu JSMP nia kontribuisaun iha setór justisa.
“Ema
barak la kontenti, tanba ami koko atu dezafia polítika sira, ami koko atu
divulga buat ne’ebé los, hanesan desizaun polítika sira ne’ebé mak Estadu halo,
atu asegura katak, justisa ne’e fungsiona ba ema hot-hotu, nomós tratamentu
igual ba tratamentu legislative iha Parlamentu Nasionál,” katak nia.
Luis
Sampaio afirma, iha loron hirak ne’e, mundu tomak komemora deklarasaun direitus
humanus, ne’ebé mak aprova husi Asemleia Jeral ONU, iha tinan 68 liuba.
“Uluk
Timor oan sira luta maka’as duni atu hetan respeitu ba ita nia direitus
humanus. Ita nia luta la saugati, restaurasaun independensia, haburas respeitu
ba direitus humanus iha ita nia rai. Tanba ne’e mak, loron direitus humanus
hanesan oportunidade ida atu fó omenazem, no dada ema nia atensaun ba povu
ki’ik sira, feto no mane, ne’ebé lor-loron servisu no sakrifika sira nia aan,
iha Suku hot-hotu nasaun ne’e nian,” tenik Luis Sampaio.
Nia
afirma, PR Taur Matan Ruak vizita ona Suku hotu iha Timor laran tomak, no liu
husi nia vizita ne’e, Xefi Estadu hetan oportunidade atu hakuak povu, hakbesik
Estadu ba povu iha Suku hot-hotu.
Iha
oportunidade ne’e mós, PR Taur lansa nia livru vizita Suku ida, ne’ebé hakerek
husi João Aparicio.cos
Jornal
Nacional