Sosiedade
Sivil sira haree katak, pensaun vitalisia ne’e hanesan eis titular sira halo
traisaun bo’ot ba povu hotu iha rai doben ida ne’e.
“Lei
pensaun vitalisia ne’e hanesan traisaun ba povu ida ne’e, tanba mandatu ida
remata mak sira la kontinua debate signifika sira halo kompromisu falsu ba povu
iha kampaña eleitoral tinan 2012 ne’e,” hatete ofisial programa Organizasaun
Naun Governamental (ONG), Asia Justice And Rights (AJAR), Inosencio de Jesus
Xavier ba JN-Diário Segunda (14/09), iha edifisiu ONG La’o Hamutuk, Bebora,
Dili.
“Hanesan
Sosiedade Sivil ami sempre dehan katak, ita nia situasaun sosiu ekonomia
realidade seidauk bele a favor ba deputadu sira atu moris diak, tanba tuir
filosofia Estadu no kompromisu politika sira hotu hotu katak atu lori
nesesidade baziku ba baze hodi hadia povu nia moris la’os atu hadia uluk fali
sira nia moris,”Inosençio hatete.
Inosençio
hatutan, hanesan Timor oan triste tebes tanba ohin deputadu sira dun sala ba
malu, sira labele sai herodes, sira koalia kona ba konsiensia nasional, tuir
lolos sira tenki iha konsiensia hodi debate ba revizaun lei pensaun vitalisia
ne’e.
“Tuir
ita hotu nia akompanha husi media sira katak, iha vizita Prezidente Republika,
Taur Matan Ruak tama sai Suku sira povu sira hotu husu atu halo revizaun ba lei
pensaun vitalisia ne’e mais to’o agora sira la muda. Ho ne’e ita hanoin laos
atu halakon maibe minimiza nia numeru ne’e, husi 100 % ne’e tun ba 50 % ka 25
%,”dehan nia.
Iha
parte seluk, Direktor Ezekutivu, Judicial System Monitoring Program (JSMP),
Luis Oliveira Sampaio, iha nia servisu fatin Colmera, Dili hatete, JSMP mos
durante ne’e halo observasaun ba iha Parlamentu Nasional, no dala barak ona
rekomenda iha relatoriu anual JSMP nian husu atu membru PN sira konsidera
ezizensia publiku ninian relasiona ho alterasaun lei pensaun vitalisia ne’e.
“Ida
ne’e la signifika ita atu halakon tiha hanesan deputadu sira koalia ne’e mas
atu reduz montante pensaun vitalisia ne’e husi 100% tun ba 75 % ka 50 %, ne’e
depende ba politiku sira iha Parlamentu Nasional,” hatete Direktor Ezekutivu
JSMP ne’e.
Kona
ba partidu politiku balun deklara katak, sira atu halo mudansa ba lei pensaun
vitalisia ne’e, nia dehan, keta fiar lai tanba seidauk hetan sinal pozitivu ida
iha Parlamentu Nasional hodi konsidera alterasaun ka lae? sira so dun malu deit
katak dehan ne’e tenki iha kompromisu, tanba sa mak la bele halo kompromisiu ba
asuntu ne’ebe mak ligasaun ho povu nian tanba sira reprezenta povu, Luis
hatete.
Nune’e
mos Direktor Ezekutivu ONG FONGTIL, Arsenio Pereira da Silva iha nia servisu
fatin Caicoli, Dili hatete, pensaun vitalisia ne’e desde uluk kedas sosiedade
sivil sira ejize atu lei refere tenki halo revizaun tanba ladun justu ba povu
hotu iha rai ida ne’e.
“Klaru
iha nasaun hotu-hotu iha pensaun maibe Timor ninia pensaun ida ne’e oin seluk,
tanba ne’e mak husi sosiedade sivil nia haree katak Parlamentu Nasional presiza
haree no tau ajenda para depois reve fila fali lei pensaun vitalisia ne’e, liu
–liu nia numeru ne’ebe 100% katak la’os atu halakon maibe reduz nia montante
ne’e bele tun mai 75 ka 50 %,”hatete Direktor Ezekutivu FONGTIL ne’e.
Direktor
ne’e hatutan, iha pontus importante ida iha lei pensaun vitalisia ne’e mak atu
fo pensaun vitalisia ba ema ne’ebe mak la produtivu ona la’os fo hotu membru
Governu ho membru Parlamentu sira ne’ebe mak sei produtivu hela ne’e lae. Ida
ne’e mak halo injustisa ba povu hotu iha rai ida ne’e.
Ba
partidu politiku sira iha kampanha tinan 2012 ne’e asuntu pensaun vitalisia sai
ona instrumentu ba sira nia kampanha katak sira manan ka kaer ukun karik sei
reve fila fali lei pensaun vitalisia ne’e, inklui partidu ne’ebe mak agora
hetan asentu iha Parlamentu Nasioinal maibe implementasaun zero.
Antes
ne’e mos Bispu Diocese Maliana Dom Norberto Amaral hateten, lei pensaun
vitalisia ne’e hanesan injustisa bo’ot ida.
Abaixu
Dalan Úniku
Membru
Parlamentu Nasional balun aseita ho aspirasaun povu nian ne’ebe husu atu
halakon tiha (abaixo) pensaun vitalisia ba eis membru Governu ho eis deputadu
sira.
Membru
PN husi Bankada CNRT, Francisco da Costa, husu atu halakon tiha tratamentu
espesial ba eis Deputadu ho eis membru Governu sira atu tau hikas atensaun ba
verteranus sira.
Francisco
da Costa hatetne, nia pesaol aseita tebes para halakon tiha pensaun vitalisia,
maibe depende ba desizaun partidu 4 (CNRT, FRETILIN, PD ho Frenti-Mudança)
ne’ebe hetan asentu iha Parlamentu Nasional.
“Se
hamenus tenki halakon tiha tratamentu espesial ba eis deputadu sira no eis
membru Governante sira ne’ebe la asumi ona kargu hanesan ministu ka deputadu,
tanba sa mak hau dehan hanesan ne’e, ita iha konsensia moral ida dehan hanesan
ne’e, ita halo kna’ar ida ba povu hafoin povu selu ita, se’e ita la halo ona
servisu maibe ita simu deit osan, selu deit ema ida ne’e la logika,” hateten
Deputadu Francisco da Costa ba JNDiário iha PN, Segunda (14/9/2015).
Francisco
da Costa husu FRETILIN atu fo esplikasaun kona-ba lei pensaun vitalisia, tanba
sa mak uluk FRETILIN aprova lei pensaun vitalisia ne’e, maibe agora sira hakarak
muda fali lei ne’e.
“Ita
bo’ot sira husu tok ba lider FRETILIN sira lider FRETILIN mak iha primeiru
lijislatura aprova lei pensaun vitalisia ne’e,” hateten Francisco da Costa.
Alende
ne’e deputadu PN Bankada FRETILIN Eladio Faculto infoma katak, konkorda
hasai tiha lei pensaun vitalisia atu nune’e fo konsiderasaun ba vetranus sira.
“Hau
hanoin atu hamenus ita hotu konkorda atu hasai tiha mos diak, atu
ita bele konsidera ita nia maun sira veteranus,” dehan Eladio Faculto.
Deputadu
PN Bankada FRETILIN Eladio Faculto esplika, FRETILIN uluk halo aprovasaun ba
lei pensaun vitalisia ne’e tanba intrese Estadu no ba intrese nasional, laos
intrese ba partidu.
“Agora
Partidu balun ou CNRT dehan, uluk FRETILIN mak tau pensaun vitalisia agora
FRETILIN rasik atu halo revizaun, hau FRETILIN tau pensaun vitalisia tanba
intrese ba Estadu nian, intrese ba nasaun nian,” hateten Eladio Faculto.
Eladio
Faculto hatutan, buat ida pensaun vitalisia ne’e laos deit iha Timor, kuaze
nasaun barak opta sistema ne’e, tanba fo konsiderasaun ba membru sira ne’ebe
mak ezerse nia servisu tinan lima nia laran ou tinan 10 nia laran sira kuandu
sai ona sira nia kondisaun atu rekopera tenki lori tinan barak, entaun tenki
hare husi sirkumtansia ne’e.Des/avi
Jornal
Nacional