Núnsiu
Apostóliku Vatikanu iha Timor Leste (TL), Mgr. Yoseph Marino, husu ba Bispu
eleitu Diocese Dili, Dom Virgílio do Carmo da Silva, SDB, atu sai bibiatan
Kristu tenke hakoak sarani sira tomak.
Yoseph
Marino hatutan katak, wainhira hasoru buat lós ka sala ho pasiensia i nunka
senti kolen no keta haluha atu reza, halo sakrifísiu nafatin ba povu tomak
nu’udar servidor Kristu ne’ebé fiel hodi ukun nia familia no bibiatan sira hodi
la hanoin rua-rua atu fo moris tomak ba nia bibi sira.
“Sai
hanesan bibiatan Kristu nian ne’ebé nakonu ho i’is bibi nian atu bele hadomi
ema hotu inklui kiak e enkoraja nafatin ema fuik sira ne’ebé Maromak entrega no
saran ona iha ita liman no keta haluha katak igreja Katolika hari’i ho tali
ne’ebé kesi ho domin Kristu nian ho nune’e fo tulun nafatin ba uma kreda ne’ebé
sei iha kuran nia laran e husu ba sarani doben sira atu simu no respeita Bispu
foun ne’e iha imi leet nudar ministeriu fiar sarani Katolika nian,”haklaken
Yoseph Marino iha ninia humilia selebrasaun missa episkopal Bispo eleitu, Dom
Virgilio do Carmo da Silva, SDB ne’ebé halao iha Tasi Tolu, Dili Sabado
(19/03/2016) foin lalais ne’e.
Iha
Humilia Monsenhor, Yoseph Marino hateten, Kristu hawain no hatudu ona bibi atan
diak Diocese Dili nian hodi bali no tau matan ba nia bibi sira ne’ebé hamahan
a’an iha igreja Katolika nia okos ho nune’e nudar Bispu foun hatudu ba
sabedoria no konsiensia atu bele lori sarani hotu iha idak-idak nia
peregrinasaun hodi moris ksolok no tuir dalan maromak nian.
“Bispu
eleitu Virgilio do Carmo da Silva, SDB ne’ebé Nai hili ona hodi sai Bispu
Diocese Dili hanoin ba katak, titlu Bispu nian la’os honra, maibe nudar funsaun
hodi hala’o knar bispu nian ba mane ou feto atu lori sarani Katolika tomak ba
iha relasaun ho Maromak. Tan ne’e hakas-an hodi servi lao’s atu manda, tanba
tuir konsellu Maromak nian katak ida ne’ebé bo’ot liu sei halo-an hanesan ida
ne’ebé ikus liu no ida ne’ebé ukun sei sai hanesan ida ne’ebé servi,”haklaken
Yoseph Marino.
Yoseph
Marino mós hateten katak, lia menon ba Bispu Diocese Dili Dom Virgílio do Carmo
da Silva, SDB katak, labele senti mesak iha knar ne’e, tanba sei hetan apoiu
husi Bispu sira seluk inklui Padre, Madre, Relijiozu no sarani Diocese Dili
nian.
“Agora
ita tama ona ba Colejiu Bispu nian labele senti mesak hodi hala’o knar ne’e,
tanba sei hetan apoiu no orasaun husi Bispu sira seluk inklui Padre, Madre,
Reliziozu no sarani Diocese Dili,”hateten Yoseph Marino.
Amo
selebrante ne’e mos husu ba Amo Bispu ne’e atu reza no harohan nafatin i hasa’e
sakarifísiu ba povu ho komprometidu iha ita bo’ot nia tau matan ho nune’e grasa
oi-oin tun ba sira ho grasa husi santidade nian ne’ebé suli naresin nafatin.
Nia
haktuir, nu’udar São Paulo dehan katak sai bibi atan ne’ebé sai bibi nia iis
tanba ne’e nu’udar aman no maun ida hadomi ba ema hotu ne’ebé Maromak entrega i
saran iha ita bo’ot nia tau matan hodi hadomi Nai lulik sira no Di’akono sira
ne’ebé fahe ou partilla ho ita boot Ministériu Kristu nian.
“Hadomi
ema sira ne’ebé kiak no kbiit laek sira, ema fuik no ema sira ne’ebé uma laiha,
fo aten barani no enkoraja sira atu servisu hamutuk ho ita boot iha ita boot
nia knaar apostoliku, rona ba ho neon ho laran tomak ba saida mak sira tenki
dehan, nunka bele hamamar ita boot nia an ita bo’ot nia ho nia prekupasau ba
ema sira ne’ebé pertense ba bibi luhan Kristu nian, Sira mos nain tau fiar ba
ita boot, nunka haluhan katak iha Igreja Katolika harii ho talin ne’ebé kesi ho
domin Kristu nian, ita boot inkorporadu ona iha kolegio Bispo sira nian, nune’e
ita boot sei iha proekupasaun ida ba bebeik ho uma kreda sira hotu ho fuan
laran ksolok lao ba fo tulun ba sira no tulun ba uma kreda sira ne’ebé iha
kuran nia laran, atende ba bibi oan sira iha ne’ebé iha espiritu santu hatudu
nu’udar hamatan an ba kristu nia igreja hodi aman nia naran ne’ebé nia imajen
ita boot personifika i hola-an, ita boot nia an iha uma kreda ne’e no hodi oan
nia naran Jesus Kristu ita bot simu nia ukun nudar mestri nai lulik no bibi
atan no hodi espiritu santu nia naran ne’ebé mai horik iha uma kreda Kristu
nian no tulun ita nia frakeja sira ho nia kbiit,”Nia hatete.
Liu
husi oportunidade ida ne’e Nuncio ne’e mos husu ba sarani Katolika iha Timor
laran tomak katak loron dia 19 nudar loron importante basa sua santidade Papa
Francisco hatudu ona Dom Virgilio hodi fo ona ba nia ministerio atu bali didiak
no tau matan no hamahan Maromak nia povo iha Dili, povu ida ne’ebé tuir São
Paulo nia liafuan katak nu’udar povu nai lulik, povu santu no povu be Maromak
hili tiha ona Maromak eleitu.
Nia
haktuir tanba ne’e, Doben Virgilio tuir lisan antigu uma kreda nian iha
preskisau sira ita boot orasa ne’e konsideradu tebe-tebes duni ona ba knaar
sira iha Ministerio tomak ne’ebé haraik ona ba ita bot nia liman.
“Tanba
knaar ne’e atu hatutan to’o mundu nia rohan apostolu sira selesiona ema seluk
atu tulun sira hodi tau liman ba sira ne’ebé sakramentu orden no kompletu
eplenditude, apostolo sira haraik tutan domin esperitu ne’ebé sira rasik simu
tiha ona husi Kristu tuir dalan ne’eba liu husi susesaun Bispo sira nian
lanakotu husi jerasaun ida ba jerasun tuir mai kbiit haraik tiha ona hodi hahu
kedas, bainhira tula liman nomaksoin nia serivu moris no buras iha ita nia
tempu,”Nia hatete.
Iha
fatin hanesan, Bispu Diosese Baucau Dom Basílio do Nascimento mos, fo parabens
ba Igreja Paroquia sira ne’ebé fo naran São Jose tanba iha loron ordenasaun Amo
Bispo Diosese ne’e monu los iha komemorasaun loron São Jose nian mak loron 19
fulan Marsu tinan 2016.
Entretantu
Dom Virgilio do Carmo da Silva, fo agradesementu ne’ebé boot ba entidades hotu
ne’ebé desde inisiu nuncio hili nia nudar Bispo Diosese de Dili hodi sai nudar
Bispo nomos ba nia familia liu-liu ba nia Pae no Maen nomos ba niamaun alin
tomak ne’ebé durante ne’e fo suporta maksimu desde inisiu too agora.
“Hakarak
partilha ho ita bot sira kona ba moto ne’ebé hau hili, hanesan buat ne’ebé são
João dehan, Maromak nia domin no tanba ne’e husi kedas ona mundu hahu mai too
ohin loron maski hahu husi tempu ba tempu kaustatamente manifesta inspibilidade
ba nai Nai Maromak maibé maromak nia domin monu iha rai lulik Lorosae nia
leten, ne’e katak iha tinan atus lima liu ba mai too ohin loron husi istoria
ita nian ih amomentu sira ne’ebé naroman nian nomos iha tempu nakukun nian
timor oan sira la duvida kona ba temi Nai maromak nian domin, no husi esperensia
oi-oin nai maromak kontinua solisita, ita atu soi duni nia oan doben,”Nia
hatete.
konsente
katak husi domin mak ita mai iha mundu ne’e, ne’ebé sai nudar natureja hodi ema
hotu katak ida ne’ebé nia fuan atu hadomi so ida deit mak nia bele hetan perfesaun
no nia bele realija nia an.
“Uluk
nanain nudar ema i satan nudar sarani no bainhira ita hadomi sakramentu ba buat
ne’ebé los hanesan Santo Agustinho dehan hadomi no halo baut ne’ebé o hakarak,
ho tan bainhira Sao Paulo kolia kona ba karidade nia mos sublinha ba buat sira
seluk mak justisa no lialos,” Nia hatete.
Nia
haktuir liafuan hirak ne’e mak durante ne’e ispira nia tanba ne’e nia hakrak
lori sarani tomak diosese Dili nian iha momentu ida ne’e, ne’ebé hahu ho nia
estoria foun ba nia bispo foun.
“Mai
ita husik anin foun ida ne’e nudar prinsipio ida atu orienta pastoral dioseje
nian no sarani sira mos koko atu fo fatin ba karidade ne’e iha ita nia fuan no
iha ita nia familia, iha ita nia kreda no nasaun, momentu ida ne’e bele nia
sosiedade pertense ba materialismo no no nepotismo hodi hahu konkista dadauk
ita barak nia fuan no neon situasaun ne’e dala barak halo ita sai atan moris la
hakamatek, moris la kontenti no laiha satisfasaun tanba isi kan nafati ba buat
ne’ebé diak liu iha mundu ne’e,”Nia afirma.
Nia
haktuir, liafuan ida ne’e laos liafuan ida mai ita hotu maibé hakarak deit
aprejenta espresu ida atu ita koko abitua ita nia linguajen iha ita nia familia
nomos iha ita nia instituisaun nia laran.
Biografia
amo Bispo Virgilio do Carmo
Padre
Virgilio do Carmo da Silva, SDB, moris iha loron 27 fulan Novembru tinan 1967,
iha Posto Administrativu Venilale, Munisipiu Baucau.
Remata
tiha nia estudu iha Eskola Salesiano, Fatumaka, Baucau, tama kedas ba sosiedade
Salesiano Dom Bosco nian no halo nia profisaun ba dala uluk iha loron 31 fulan
Maiu tinan 1990.
Iha
tinan 1990-1998, Kongregasaun Salesiano haruka joven Virgilio ba halao nia
estudu filosofia no teologia iha Manila-Filipina. Iha loron 19 fulan Marsu
1997, Virgilio halo nia profisaun perpetua to’o loron 8 fulan Dezembru tinan
1998 nia simu ordenasaun Nailulik nian ho titulu Pe. Virgilio do Carmo da
Silva, SDB.
Knar
ne’ebé maka Pe. Virgilio do Carmo da Silva, SDB, halo durante ne’e maka
hanesan; iha tinan 1999-2004, nudar Formador ba Aspirantes sira iha
Aspirantado, Fatumaka, Baucau.
Iha
tinan 2004-2005, Pe. Virgilio do Carmo da Silva, SDB, sai nudar Ekonomo ba uma
Formasaun iha Venilale no Vigario Paroquial.
Tinan
2005-2007, remata nia lisensiatura iha teologia esperitual iha Universidade
Pontificia, Selesiano, Roma. Iha tinan 2007-2014 nudar mestre ba Noviço.
Nune’e, iha 2009-2014, nudar Direitor uma Salesiano nian no Eskola Teknika
Superior Dom Bosco Fatumaka.
Iha
Janeiru 2015, Pe. Virgilio simu knar nudar Provisial Salesiano nian to’o ohin
loron. Nia hanesan mos membru Konselho Provinsial Salesiano nian no Konselho
Presbiteral Diocese Baucau nian. Mandatu ne’e nia simu ba dala rua hodi halao
knar hanesan Vise Sekretariu Exekutivu iha Konselhu nebe hanesan.
Língua
ne’ebé Pe. Virgílio do Carmo da Silva, SDB, bele koalia no komprende di’ak liu
maka hanesan Tetum, Indonesia Portugues, Inglés no lian Italiano.ita/ola
Jornal
Nacional