Fundador
istoriku Timor Leste (TL), Rogerio Tiago Lobato, hatete, Falintil realiza duni
nia misaun istoriku hodi tulun Timor Leste ba ukun rasik a’an.
“Ha’u
sentimentu orgulhu bo’ot tanba Falintil realiza duni ninia misaun
istoriku tulun povu Timor Leste atu ukun ninian,”esplika Rogerio Tiago Lobato
ba jornalista, iha Kuartel Jeral F-FDTL, wainhira hato’o ninia sentimentu ba
komemorasaun loron Falintil ba dala 41 Sabadu (20/08/2016).
Rogerio
Lobato hatutan, misaun Falintil ne’ebe maka importante, misaun
ne’ebe maka nia halao ho sakrifisiu barak, liu husi difikuldade barak, maibe
konsege realiza duni, portantu ne’e asaun orgulhu bo’ot ida.
“Ba
ami sira ne’ebe maka hari ai hun ba forsa ne’e maka ha’u nia
liafuan ne’ebe maka ha’u hato,”dehan Rogerio Lobato.
Bainhira
kona-ba partisipasaun Veteranus Falintil sira iha seremonia refere oinsa?
Rogerio Lobato hatan, tinan-tinan seremonia komemorasaun ne’e sempre halo muda
fatin-fatin, tinan liu ba ne’e halo iha Tasitolu ema barak bele ba asiste.
Komo iha tinan ne’e halao iha Kuartel Jeral fatin ladun barak.
“Maibe
de seremonia ida ne’e ami iha tuku 12 ami halo konsentrasaun eis
militares ne’ebe maka iha tinan 1975 hamutuk ho ha’u
adere ba Fretilin iha Kuartel Jeneral Taibesse,portantu imi bele mosu iha
ne’eba hare’e koalia ho sira hatene Falintil nia hun ne’e saida, se maka hari
ne’e importante, labele rona deit ha’u, ha’u ne’e hanesan Komandante, ema barak
hamutuk ho ha’u hari forsa ne’e iha 1975,”dehan Rogerio Lobato.
Iha
parte seluk Veteranus Andre da Costa Belo ‘L-4’ hateten, senti
komemorasaun loron Falintil 20 Agostu bad ala 41 ida importante.
“Ba
ami ne’ebe maka Falintil nune’e mos ba jerasaun foun. Baa mi
kontente tanba ami nia loron desteke ami nia maluk barak mate iha ailaran
nudar Falintil povu tomak mate iha ailaran, maibe ho sira nia sakrefiuu no mate
maka ita hetan independensia ida ne’e,”dehan L-4.
Nia
dehan, ba jerasaun foun tenki partisipa foin maka sira hatene, kona-ba saida
maka Falintil sira halo deste tempu rejistensia ninian.
“Ami
hakarak hateten katak, 20 Agostu loron ne’ebe maka hari Falintil,
primeiru dia 15 Agostu iha Aisermu Aileu, komesa lideransa fundador
sira komesa diskuti ona depois dia 20 Agostu ne’e sai loron ne’ebe maka importante
ba Falintil,”dehan L-4.
Iha
parte seluk Oan mane Sauodozu Sub Xefi Estadu Maior FALINTIL, David
Alex ‘Daitula’ Alex Daitula Junior, senti laran tristi oituan haree
seremonia komemorasaun ne’e la hanesan seremonia tinan uluk, partisipasaun
familia martiris sira,Veteranus sira, povu ne’ebe maka fo nia vida ba rai
ida ne’e ninia partisipasaun minimu tebes.
“Ha’u
so hare’e deit autoridade nasaun sira maka partisipa iha seremonia ida ne’e,
depois hare’e ita ninia populasaun ne’ebe maka fo nia vida ba rai ida
ne’e, liu-liu Falintil, martire oan kiak sira ladun iha ne’e halo ha’u
tristi oituan,”dehan Alex Daitula Junior.
Nune’e
mos iha seremonia ne’e, nia hato mos ninia lamentasaun kona-ba Prezidente
Parlamentu Nacional (PN), Aderito Hugo ninia diskursu ke sai F-FDTL ninia
frakeza iha.
“Ha’u
tristi oituan maka Prezidente PN koloka ninia a’an hanesan Komandante Supremu
hodi mai esplika fali ita ninia forsa defesa ninia frakeza iha seremonia
ida ne’e. Seremonia ida ita hatene katak prejensa husi nasaun hotu
iha ne’e, se ita hanesan autoridade Estadu maka fo sai
fali ita ninia forsa ninia komportamentu ninia atetude ba nasaun
seluk ne’e ita koalia kona-ba segredu nasaun maka oinsa,”lamenta Alex
Daitula Junior.
Nia
dehan, forsa ninia problema ne’e lolos ne’e ninia Jeneral ho Ministru
Defesa maka hare’e aplika lei interna ba forsa ninia forsa ne’ebe maka
ohin hatudu sira nia komportamentu ne’ebe maka sira halo kontra ho lei
sira ne’ebe maka iha forsa.
“Mas
laos ita ba fo sai fali forsa ninia komportamentu nia atetude
iha seremonia ida ne’e ba publiku, liu-liu ba bainka sira ne’ebe
maka ita konvida mai ninia prezensa iha ne’e. Tanba ne’e ha’u husu
dala ida tan Prezidente PN hatene ninia funsaun, hatene ninia kna’ar
no tenki defende ninia soberanu ida ne’e nia segredu hanesan Estadu ida nasaun
ida labele promove fali ba nasaun seluk atu ita nia frakeza nasaun ida
ne’e,”dehan Alex Daitula Junior.
Lu-Olo:
Falintil forsa tahan rezistensia
Nune’e
mos, Prezidente Partidu Fretilin, Francisco Guterres ‘Lu-Olo’ hateten,
Falintil Forsa ne’ebe maka bele tahan rejistensia durante 24 anus to’o
hetan independensia total.
“Loron
20 Agostu hanesan ita hotu hatene loron ne’ebe maka kona-ba
kriasaun das Falintil forsa armadas de livertasaun Timor
Leste ninian husi Komite Centra Fretilin ninian iha tinan 1975, forsa
ne’ebe maka bele tahan rejistensia durante 24 anus too hetan indepensia
total,”esplika Lu-Olo, ba jornalista iha Kuartel Jeral F-FDTL, hafoin
partisipa tiha seremonia komemorasaun loron Falintil bad ala 41 Sabdu
(20/08/2016).
Lu-Olo
dehan, biar nai husik hela nia kolega sira nia kompañero de luta sira barak
maka mate iha funu ida ne’e.
“Ne’ebe
ohin ita halibur fali iha ne’e para atu halo reflesaun. Ba ha’u hanesan halo
reflesaun fila fali ba kotuk hodi bele fo memoria nafatin ba luta
livertasaun ne’ebe maka Falintil sira kaer, transimi mos ne’e ba
jerasaun foun sira katak, funu ida ne’e mai husi sakrefisiu sira
nian ne’e maka ohin loron ita bele hetan independensia ida
ne’e, nune’e joventude sira mos bele hakat ba oin hatene nafatin ninia
istoria,”dehan Lu-Olo.
Kona-ba
dezenvolviementu Forsa armadas ninianwainhira transforsa husi Falintil ba
F-FDTL? Lu-Olo hatan, iha kooperasaun barak teb-tebes
ne’ebe forsa sira simu husi pais seluk, husi Portugal, Australia,
Malaisia, Indonesia no nasaun seluk tan atu nune’e instituisaun ne’e ba oin sai
diak liu tan.
“Ha’u
nia hanoin pesoal diak liu F-FDTL kontinia ho kooperasaun atu nune’e bele
sai forsa ne’ebe maka sai professional liu ba futuru. Agora
professional ona, maibe hadia diak liu tan iha kadar ramu ida, ramu de
ezersitu ninian, ramu marina ninian, forsa trestre ninian, se presiza aban
bairua bele iha mos forsa aero ninian bele ida ne’e hotu, maibe Timor
Leste aprezenta ninia geografika ne’e oin seluk,”dehan Lu-Olo.avi
Jornal
Nacional