Governu
Timor Leste halo impresta osan husi rai seluk atu halo investimentu iha rai
laran. Tanba ne’e, Vise Ministru Finansas (MF), Helder Lopez garante katak,
imprestimu sira ne’e sei la lori tusan ba Timor.
“Governu
ne’e promete sei la husik tusan ba Timor no sei la husik Timor sofre ba
imprestimu ne’e ne’ebe mak agora dadaun Governu debe hela husi ADB, banku
mundial, JICA no mos China,”dehan Helder ba jornalista sira hafoin partisipa
seremonia forum Dezenvolvimentu Nasional iha Hotel Timor, Segunda (9/5/2016).
‘’Hau
hakarak dehan katak antes ita atu halo imprestimu, ita adopta uluk prinsipiu
katak, se karik ita iha osan atu halo dezenvolvimentu nusa mak ita ba impresta
fali mak halo dezenvolvimentu, tan ne’e mak ami tau kriteria fundamentu 4
antes ba deve no ita mos halo analiza katak to’o iha ne’e ita la bele deve
ona,’’ Helder esplika tenik.
Prinsipiu
4 ne’e mak primieru atu ba impresta tenki baratu, signifika nia funan kik liu
osan ne’ebe mak hetan husi investimentu, segundu osan impresta ne’e atu investe
iha setor produtivu hodi hetan returno nune’e fo fila fali osan ne’ebe
mak impresta, depois bainhira Estadu Timor impresta osan husi Banku Mundial
sira lori kedas sira nia ema hodi fo kunhesementu kapasitasaun ba Timor oan
sira ne’ebe mak implementa projetu sira husi osan imprestimu no ikus liu mak
bainhira Timor deve ona, entaun nia iha ona rekor, karik iha futuru mak atu
impresta tan entaun ema bele iha fiar hodi fo nafatin.
Helder
mos informa katak, agora ne’e Governu Timor Leste sei halo investimentu uluk ba
setor infra-estrutura hodi kria fatin ba setor produtivu sira.
‘’Hau
fo kazu konkretu ida agrikultor sira iha Aileu produs modo barak tebes
iha tinan kotuk, maibe tanba sira assesu merkadu la diak, tanba deit estrada la
iha, entaun tinan oin mai sira la produs barak ona, tanba sira produs tiha
barak maibe la assesu ba merkadu,’’ koalia Helder.
Helder
hateten, Governu agora kria uluk kondisaun area infra-estruktura ho rekursu
humanu hodi nune’e kria fatin ba setor produtividade sira asesu ba merkadu hodi
diversifika ekonomia. Nune’e sei la depende maka’as ba reseitas fundu
petroliferu.
To’o
agora vise MF ne’e la hatene montante orsamentu hira mak Governu Timor Leste
impresta ona, tanba orsamentu impresta sira ne’e aloka ba MOPTC hodi implementa
projetu estrada no parte MOPTC mak hatene liu.
Kresimentu
tun ba Digit ida
Kresimentu
ekonomia iha Timor Leste oras ne’e dadaun tun ba digit ida kompara ho
tinan ne’ebe mak sae ba digit 2.
Helder
Lopez hatete, kresimentu ekonomia uluk iha periodu tinan 2007 to’o 2011 iha
media kresimentu ekonomia ne’e tun ba digit rua, signifika katak iha 10% ba
leten.
‘’Depois
iha periode 2011 hahu husi tinan 2012 to’o mai ohin lorom Governo muda tiha nia
politika makro ekonomia, ho ninia objektivu hodi dudu buka kresimentu ekonomia
husi bot ba kresimentu ekonomia ne’ebe maka kualidade no iha
sustentabilidad, signifika ita hakrak atu halo dezenvolvimentu ne’ebe
maka povu hotu hetan benefisiu nomos ita hakrak halo dezemvolvimentu
ekonomia ne’ebe maka iha sustentabilidade, ”akresenta Helder,’’ informa
Vise Ministru Helder Lopez.
Nia
hateten, atu iha dezemvolvimentu sustentabilidade ne’ebe maka diak, setor
privadu sira maka tenki kontribui maka’as ba iha setor ekonomia i durante ne’e
TL iha kresimentu ekonomia digit 2 ,tanba despeza politika maka domina ho ne’e
maka Governo hakarak halo mudansa ba diresaun sira.
Iha
fatin hanesan Ekonomista Timor oan João Mariano Saldanha hatete, kresimentu
ekonomia ne’e tun ba dijit ida ka rua ne’e tenki iha, maibe berbasis iha
Munisipiu atu nune’e kresimentu ekonomia ne’e sae nafatin.
“Double
digit ne’e ita tau deit iha kapital ne’e maka sai problema ho nune’e maka sai
problema nune’e maka halo prejudika ba iha kualidade ekonomia la dun diak,”
tenik João Mariano. nia
Jornal
Nacional