Governu
ho parseiru dezenvolvimentu internasinal define prioridades ba rendementu
fiskal hodi hametin liu tan ekonomia nasaun frajil sira inklui Timor Leste
ne’ebé inklina an iha G7+.
Nasaun
parseiru Internasional ne’ebé partisipa iha Timor Leste Development Partners
Meeting (TLDPM) mak hanesan, nasaun sira ne’ebé mak estabelese ona sira nia
embaixada iha Timor Leste, inklui mós nasaun foun hanesan Afrika no
Afganistaun.
Iha
enkontru ne’e, Primeiru Ministru Rui Maria de Araújo informa, Timor Leste sei
servisu hamutuk ho parseiru dezenvolvimentu sira atu haree Estadu frajil sira.
“Ita
tenki tau prioridades hodi reforsa no hametin liu tan ekonomia, hodi hare ba
sustentabilidade ekonomika. Ami hein bele hamutuk ho parseiru dezenvolvimentu
sira atu bele halo reforma iha impostu ninian, atu ami hadiak ami nia
ekonomia,”dehan PM Rui Araújo iha nia intervensaun ba enkontru TLDPM ne’e,
Sabadu (06/6) iha Centro Convensoens Dili.
PM
Rui haktuir, Timor Leste agora sei depende ba rendementu petroliferu, entaun
Estadu tenki buka oinsa mak bele asegura fila fali TL ninia rendementu fiskal
ninian. Maske TL halo tiha ona progresu ne’ebé bo’ot tebes hanesan nasaun ida
ba nasaun frajil sira, maibé seidauk haksolok ho rezultadu ne’ebé alkansa tiha
ona.
“Atu
harii nasaun ida ne’ebé estabel no prosperu, tenki diversifika ita nia
ekonomia, no loke dalan atu bele haburas setor ekonomia. Maibé ida ne’e ami iha
pozisaun ne’ebé atu halo servisu todan,”afirma nia.
Eis
Asesor Ministériu Finansas ne’e dehan, TL bele sai nasaun ida ne’ebé forte no
estabel, karik la ho esperensia ne’ebé ukun nain sira aprende husi nasaun sira
seluk, liu-liu haforsa setor judisiariu nian, atu bele iha servisu públiku ida
ne’ebé responsvel ba populasaun. Tanba ne’e Governu sei halo reforma ba ninia
sistema legal, hodi harmonija lei sira ne’ebé Timor Leste iha, atu garante
setor justisa fungsiona ho diak.
Xefe
Governu ne’e dehan, iha nasaun ne’ebé deit kuandu laiha regra lei nian iha
justisa, nasaun labele kria sosiadade ida ne’ebé estavel.
Iha
reniaun ne’e Governu TL foka liu kona-ba importansia atu konsolida instituisaun
sira no dezafiu sira ne’ebé iha setor politika nian.
“Reuniaun
ida ohin ne’e, atu deskuti ami nia dezafiu iha área sosial ninian, hodi hala’o
ami nia atendementu servisu nian ba públiku ho diak, no sestu Governu ne’e mós
halo ona mekanismu ida hodi utiliza setor públiku ba ligasaun setor politika
hot-hotu,”informa Rui Araújo.
Governu
TL sei reforsa ninia kapasidade jestaun ninian, tanba persija dadus ne’ebé diak
atu dezenvolve buat hotu bazeia ba evidensia, la’os bazeia ba promosaun.
Maibé
Rui Araújo dehan, atu alkansa rezultadu iha setor hirak ne’e, la’os deit
responsabilidade Governu nian, maibé ida ne’e responsabilidade sosiadade sivil
nian.
“Ami
presiza atu hadia ami nia abiliadade, hodi antisipa dezafius sira ne’ebé mosu
mai iha futuru, duke hein problema mosu mai tiha ona mak foin atu halo reasaun.
Tanba ne’e tenki hala’o ho evidensia ho rigrozu, atu bele tulun Governu hodi
responde no hadiak, atu bele alkansa rezultadu,”relata Rui Araújo.
Iha
parte seluk, Ministru Negosius Estranjeirus no Koperasaun, Hernani Coelho
sekunda, enkontru ho parseirus dezenovolvimentu ne’e, TL hahú primeiru iha
Tokyo Japaun iha 1999, depois de referendum mai.
Entaun
husi ne’eba, kada tinan TL halo enkontru ho doadores sira, tanba iha tempu
ne’eba TL nia dependensia ba nasaun parseiru dezenvolvimentu bo’ot tebes.
“Faze
enkontru ne’ebé mak ita halo agora dadauk ne’e, kontribuisaun doadores sira ba
ita nia orsamentu Estadu ki’ik oan, tanba agora ne’e ita bele dehan, apoiu
ne’ebé mak ita nia doadores fó ne’e, komplementalidade ba ita orsamentu Estadu
rasik,”katak Hernani.
Nia
esklarese, faze ekontru ho nasaun parseria dezenvolvimentu sira agora ne’e,
halai liu kona-ba parseria estratejika, liu-liu hare kona-ba oinsa mak Timor
Leste bele servisu ho sira.
“La’os
sira nia kontribuisaun osan mak importante liu ba ita, maibé ita nia koperasaun
estratejika iha aspeitu ne’e, importante liu ba futuru. Entaun sira nia
kontribuisaun ne’e, komplementalidade ba programas Governu nian,”tenik Hernani.
Iha
enkontru ho Parseria dezenvolvimentu sira ne’e, Estadu liu husi Governu TL halo
aprezentasaun kona-ba ajenda politika post 2015. Ajenda politika ida ne’e,
la’os koalia kona-ba Timor nia intrese deit, maibé koalia kona-ba nasaun frazil
iha mundu tomak.
“Dialogu
ne’e, iha reprezentante husi nasaun parseiru dezenvolvimentu sira no mos nasaun
sira seluk tan iha mundu. Entaun ida ne’e ita bolu dehan ita nia dialogu ne’e
multi layar ona ho ita nia parseiru sira,”afirma Hernani.
Tantu
Minitru Interinu Finansas, Helder Lopez mós informa, enkontru ne’e TL halo ho
parseiru dezenvolvimentu sira hanesan, doadores, setor privadu no sosiedade
sivil.
Nia
hatutan, enkontru ne’e hala’o kada tinan, Governu hala’o koperasaun ho sira,
hodi hametin koperasaun ho sira, tanba Governu persija parseiru atu halo
dezenvolvimentu ba povu tomak.
“Tanba
ne’e mak, kada tinan iha ita koperasaun ho sira liu husi enkontru ne’ebé mak
hanaran, TLDPM. Ba tinan ida ne’e, ita nia ajenda fokus liu ba, Governu
aprezenta ninia reforma ne’ebé mak atu halo iha tinan rua nia laran hanesan
reforma fiskal, reforma legistlativa ka harmonizasaun lei, reforma
administrasaun públika no asegura kualidade projetu,”tenik Helder.
Helder
Lopez dehan, iha enkontru ne’e, nasaun dezenvolvimentu sira hot-hotu aseita ho
ajenda sira ne’ebé mak Governu aprezenta, nasaun parseiru dezenvolvimentu sira
ne’e mós dehan, programa sira ne’e persija setor hot-hotu nai esforsu atu bele
ezekuta no hetan rezultadu diak.
“Ita
tenki iha koperasaun diak ho sira, atu nune’e ba oin, saida mak ita aseita ona
iha ne’e, liña ministériu ida-ida servisu hamutuk ho parseiru dezenvolvimentu
ida-ida, kona-ba oinsa ezekuta saida mak ita konkorda ona iha ne’e tuir área
ida-ida,”katak nia.
Nia
fó ezemplu katak, Ministériu Finansas, sei servisu hamutuk ho parseiru
dezenvolvimentu ne’ebé mak iha intrese iha área refomra fiskal, atu sira bele
ajuda kona-ba, oinsa mak bele halo reforma fiskal iha nasaun Timor Leste ne’e.
Helder
Lopez dehan, parseiru dezenvolvimentu ne’e, inklui mós setor privadu no
sosiedade sivil Timor Leste nian, tanba sira ne’e Governu konsidera sira
hanesan parseiru dezenvolvimentu ne’ebé importante tebes.cos
Jornal
Nacional