Primeiru
Ministru (PM), Rui Maria de Araújo hatete, Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2016 ho
montante biliaun 1.5 USD ne’ebé veta husi Prezidente Republika (PR), Taur Matan
Ruak ne’e, sei fo impaktu maka’as ba servisu Governu.
“Sei
fo impaktu maka’as, tanba lolos ne’e hosi orsamentu ne’ebe maka
aprova tiha ona hahú semana ida ne’e prosesu implementasaun hahú ona, mas como
seidauk iha promulgasaun klaru sei halo reaprovasaun hosi
Parlamentu Nasional (PN) prosesu politika iha PN depois maka ita haree, mas
atraza, tanba liu-liu iha area bens de servisu ho mos
iha projetu sira ne’e,”afirma PM Rui ba Jornalista iha Palasiu Governu Kinta
(07/01).
Nia
dehan, orsamentu seidauk promulga instituisaun Estadu sei labele halo buat ida,
enkuantu orsamentu seidauk hetan promulgasaun Estadu bele utuliza buat ne’ebe
maka bolu dua desimus katak, osan ne’ebe ekivalente fulan ida ne’e nian iha
tinan kotuk.
“Ida
ne’e maka ita bele utiliza mas salario no vensimento bens de servisu deit,
kapital minor, kapital dezenvolvimentu labele bo’ok, tenki hein promulgasaun
orsamentu,”tenik PM Rui.
Bainhira
husu kona-ba pozisaun Governu nian kona-ba PR Taur Veta OJE 2016 atu hamenus
osan Zona Ekonomia Espesial Sosial Merkadu (ZEESM) no Projetu Suai Supply base,
PM Rui hatan, Governu ninia pozisaun hanesan diskuti ona iha PN durante ida
ne’e esplika hotu razoins tanba saida maka projetu sira ne’e importante.
“Agora
prosesu politiku ita hein hosi PN tanbasa,”katak PM Rui.
Nia
realsa katak, OJE 2016 ho baze ba politika ho estratejika ne’ebe define tiha
ona hosi planu estratejiku dezenvolvimentu nomos programa Governu ninian. VI
Governu Konstituional ne’ebe mai hanesan kontinuidade husi programa V Governu
ninian.
“Ho
baze ba ida ne’e maka ita define orsamentu ba alokasaun osan ninian, depois ho
baze mos politika estratejika hirak ne’e maka ita halo planu asaun
annual,”dehan PM Rui.
Hosi
perspektiva Governu nian, orsamentu ne’ebe maka aloka ne’e ho baze planu
annual.
“Se
ita muda, entaun ita muda buat hotu kedas, tanba ne’e maka hosi pontu de vista
tekniku Governu hanoin katak, hein sei iha desizaun politika iha PN tenki muda
prontu ita muda, Governu nia hanoin buat ne’ebe maka halo ne’e ida ne’e maka
planea ida ne’e maka tenki implementa,”tenik PM Rui.
Nune’e
mos husu kona-ba karik proposta OJE 2016 PN haruka segundu parte maka Xefi
Estadu la promulga tan? PM Rui lia tun dehan, ne’e la’os Govenru nia
kompetensia mesak maibe ne’e orgaun soberanu sira hotu.
“Ne’e
asuntu Estadu nian tomak, portantu fatin ne’ebe los liu atu delibera atu
diskuti, atu deside kona-ba senario sira ne’e iha PN la’os Governu maka
desidi,”dehan PM Rui tan.
Nune’e
mos husu kona-ba PR Taur veta OJE ne’e obriga Governu, PM Rui responde, ne’e
lae. “Ita se haree didiak tuir konstituisaun orgaun soberanu ne’ebe iha
kompetensia espesefiku atu halo planu orsamentu ba Governu, Governu nia
pozisaun maka hanesan hateten tiha ona aprezenta Senor Presidente halo veto
politiku,”dehan PM Rui.
PM
Rui realsa katak, haree hosi prespektiva interdependensia orgaun soberania
ninian.
“Ha’u
laos ema konstitusionalista para atu hateten dehan konstitusional ka lae, maibe
buat ne’ebe ha’u bele hateten ne’e maka ne’e konstituisaun hateten klaramente
katak, orgaun soberania ne’ebe maka atu difini planu ho orsamentu
ne’e maka Governu, mas tenki liu aprovasaun PN depois Senor Presidente
Republika tenki promulga, tantu ida ne’e maka kompetensia interdependensia,”
dehan PM Rui.
Ho
baze interdependensia ne’e maka PM Rui dehan, Presidente Republika halo veto
politiku, portantu veto politiku, politiku ne’e ninia fatin atu resolve ne’e
iha PN.
Karik
OJE 2016 ne’e la nesesariu ba projetu ZEESM no projetu tasi mane, PM Rui hatan,
tuir lolos ne’e Prezidente Republika maka responde, tanba Governu ninia
pozisaun, projetu tasi mane espesifiku baze abastasimentu Suai no auto estrada
sira ne’e ho mos projetu sira ne’ebe halo iha ZEESM ne’e parte hosi
diversifikasaun ekonomika.
“Ne’ebe
ita hakarak halo ba ita nia rai hodi nune’e ita labele depende ba fundu mina
rai, wainhira ita la investe iha polo dezenvolvimentu signifika ita
nia aktividade ekonomika ne’e sei limitadu iha nivel subsistensia nian,”dehan
PM Rui.
Entaun
ho baze pensamentu sira ne’e hotu maka PM Rui dehan, planu estratejiku
dezenvolvimentu PN aprova iha 2011 define atu hamosu polo dezenvolviementu
inklui ZEESM projetu tasi mane ne’e hanesan fokus ba diversifikasaun ekonomika.
Ohin,
PN konfirma
Nune’e
mos, Parlamentu Nasional, Sesta ohin (08/01/2016), sei halo konfirmasaun ba
Orsamentu Jeral Estado (OJE) 2016 ne’ebe maka Prezidenti Republika (PR) Taur
Matan Ruak, veta tiha ona.
Primeiru
Vise Parlamentu Nasional, Adriano do Nascimento, informa katak, desizaun
lideres bankada nian ajenda ona atu Sesta ohin debate kona ba mensagem husi
Prezidenti Republika (PR), Taur Matan Ruak veta ba OJE 2016 ninian.
Adriano
esplika tan, ninia sekuensia diskusaun, ne’e primeiru sei fo tempu ba bankada
hat atu hato’o nia pozisaun kona ba veta PR ninian no fo tempu mos ba Primeiru
Ministru (PM), Rui Maria de Araujo, atu mos hato’o pozisaun Governu ninian.
Ba
jornalista sira iha PN, Kinta (7/1/2016), Adriano do Nascimento, iha
re-abertura OJE 2016 nian ne’e, Bankada PD sei hato’o mos rekerrimentu ida.
“Iha
asuntu ida ne’e hau hanesan prezidente partidu PD informa kedas, katak PD iha
rekerementu atu loke fila fali para fo konsiderasaun ba PR ninia preokupasaun.
Prezidente bankada PD sei husu tau iha ajenda para halo rekerementu, iha
rekerementu ne’e sei halo votasaun klaru kuandu halo votasaun PD tanba kadeira
8 deit laliu, mais kestaun la’os liu ka lae, ita nia sistema semi
prezinsialista entaun lian ikus liu ne’e prezidente nian mos tama hodi hola
desizaun politika, tanba ne’e maka orgaun soberano tenke hatudu solidariedade
institusional ba orgaun sira seluk,” informa Adriano do Nascimento.
Nia
hatutan, se rekerementu PD nian ne’e liu iha votasaun halo diskusaun fila fali
orsamentu ne’ebe aprova halo proposta de alterasaun atu aumenta osan ka hasai
osan, se la liu tama kedas diskusaun deputado ida-idak, iha ne’eba sira fo tiha
ninia pozisaun hafoin ida ne’e ikus liu votasaun hodi reafirma kontra,
abstensaun no afavor, rekerementu laliu signifika katak aprovasaun orsamentu
uluk ne’e fila fali ba Prezidente Republika sein iha mudansa, se rekerementu
liu iha mudansa ba proposta no buat sira seluk.Avi/mia
Jornal
Nacional