(Refere
ba prosesu ukun iha Nasaun Demokrátiku)
Abel
Amaral*, opiniaun
Iha
Nasaun Demokrátiku ne’ebé deit atu forma ukun tenke liu husi dalan eleisaun.
Tanba iha Nasaun Demokratiku hotu-hotu ukun mai husi povu. Hanesan mos Timor
Leste, dadaun ne’e, ita hakat liu ona eleisaun rua maka eleisaun ba leader
komunitaria sira no eleisaun prezidensial. Hanesan ema Timor Oan sente orgullu
tanba iha eleisaun rua ne’e bele dehan suksesu boot ba ita hotu tanba ita
Timor-Oan rasik maka derije ita nia festa demokrasia ne’e.
Atu
liga oituan ba pratika, eleisaun ne’e laseluk no la-let atu hili ema ruma atu
kaer ukun hodi ukun rai no ukun povu. Koaze nasaun demokratiku ne’ebé deit,
Sistema demokrasia ne’e diak liu ona Sistema sira seluk tanba laiha ukun nain
ida maka kaer ukun ho rohan laek, hatur iha konstitusaun RDTL art.64 hateten
:ema ida labele kaer kargu poltiku ida iha moris tomak, eh laiha rohan”. no
laiha ukun nain ida maka hala’o ukun tuir ninia hakarak no ida ne’e mos hakerek
iha konstitusaun RDTL art.2.Nu.1-2 hateten “Soberanu hatur metin iha povu,
ne’ebé hala’o soberania ne’e tuir Lei inan haruka no Estadu hakruk ba Lei inan
no lei oan sira”.
Ita
kolia kona-bá demokrasia ita labele hanoin diak hela deit maibe demokrasia ne’e
mos iha nia vantajem no iha mos nia desvantajem. Ninia vantajem maka ukun nain
sira ne’e ita povu maka hili hodi kaer ukun rai no ukun ita povu, maibe ninia
desvantajem maka dala ruma ema hirak ne’ebé ita hili tanba sira matenek ka
tanba sira nia promesa mesak gaul-gaul deit, depois de kaer ukun, sira nia ukun
latuir ita povu nia mehi. Tanba ne’e maka iha eleisaun, karik atu hili ema ruma
ka hili partidu ruma atu ukun rai no ukun ita povu, la’os ita hili tanba sira
nia promesa ba ita ka tanba sira nia matenek deit maibe ita hili sira para sira
bele ukun diak liu ida ne’ebé kaer ukun tiha ona. Tanba iha nasaun demokratiku,
ukun nain sira kaer ukun ho nia tempu. Nune’e, ita povu maka sai metre/mestra
ba ukun nain sira nia ukun durante periodu ne’ebé ukun nain sira kaer ukun.
Tanba hau konsidera eleisaun la/os deit it aba hili se maka atu kaer ukun maibe
eleisaun mos hanesan exame/test ida ba lider sira hotu tantu sira ne’ebé maka
kaer ukun tiha ona ka sira ne’ebé maka atu kaer ukun.