AMANTE
(Hadomi Bola) Timor Leste (TL) Tersa feira (9/6) ejiji atu halo reforma ba estrutura
Federasaun Futebol Timor Leste (FFTL), tanba konsidera iha mafiozu iha FFTL nia
laran.
Ejijénsia
ne’e, hato’o liu husi asaun pasífika ne’ebé mak organiza husi AMANTE iha
edifísiu FFTL Xanana Sportin Center, Kampo Demokrasia Dili.
Ejijénsia
AMANTE ne’e mosu tanba relasiona ho kazu deskonfia Diretór Téknika FFTL no Team
Manajer selesaun nasionál Timor Leste iha SEA Games, Orlando Mendes no eis
treinadór Moises simu subornu hodi konspira halakon Timor-Leste iha jogus
futebol kontra Malaysia iha SEA Games 2015, nune’e mós iha indikasaun
korupsaun, diskriminasaun no mós dezenvolvimentu desportu liu-liu iha área
futebola nian lala’o, hanesan liga lala’o.
Asaun
pasífika ne’ebé mak tuir planu sei hala’o durante loron lima (5), iha resintu
edifísiu FFTL Xanana Sportin Center nia oin ne’e, partisipa husi estudantes,
universitáriu sira, juventudi no mós familia husi Moises.
Iha
primeiru dia, manifestantes alénde halo orasi, lori mós spanduk ne’ebé hakerek
ho liafuan sira “Abaixo Mafiozu Sira Iha FFTL Nia Laran, Ami Lakon Fiar Ba
Direjentes FFTL”, no selu-seluk tan.
Prezidenti
AMANTE José de Carvalho husu ba FFTL, tenki disolve ka reforma estrutura FFTL
agora kedas, tanba iha estrutura FFTL nia laran ne’e balun nakonu ho mafiozu
nu’udar traidor ba nasaun rai doben ida ne’e, hodi bele salva talentu
futebolista Timorense ho kredibilidade nasaun Timor Leste (TL) nian.
“Ami
laiha ambisaun atu ba tur iha estrutura FFTL, maibé tenki hanoin futuru ba
labarik sira no nasaun ninia nune’e tenki halo lós”, José de Carvalho hateten.
José
de Carvalho haklaken katak, ho haraik-an husu ba Vise Prezidenti FFTL Osório
Florindo, tenki hasai mafiozu traidor sira ne’ebé mak iha federasaun nia laran,
tanba fa’an nasaun TL nia dignidade ho osan $ 15 mil.
“Ha’u
iha esperiensia iha federasaun nia laran, ha’u la nega sé federasaun dezafia
ha’u, ha’u prontu ba hatán. Tanba saida mak ha’u sai husi federasaun, ha’u sai
la’os tanba ambisaun, maibé ha’u nia hakarak futebol, jogadór nia direitu ne’e
tenkiser tau aas”, José de Carvalho hateten.
Prezidenti
AMANTE ne’e fundamenta katak, membrus FFTL sira goza demais ona, tanba wanhira
sai ba joga iha rai liur, kada membru hetan osan $ 4-5 mil, maibé jogador sira
kuitadu dala ruma hetan de’it $ 200. N
“Ne’e
diskriminasaun bo’ot ida mak akontese ba ita nia jogador sira”, hateten José
Carvalho.
José
de Carvalho akresenta katak, tuir loloos fatin FFTL ne’e, fatin ida ne’ebé mak
atu eduka joven sira ne’ebé mak hakarak saiduni futebolista, maibé realidade
akontese ne’e FFTL sai fali fatin bosokten no atu hanorin aat fali ba juventudi
sira.
“Ami
nu’udar Timoroan ami mós hanoin Sr. Orlando, maibé nia tenki responsabiliza ba
ninia hahalok. Ami husu nafatin ba investigasaun tenki la’o ho klean, tanba
la’os Orlando ho Moises de’it mak iha ne’ebá”, José de Carvalho hateten.
Iha
fatin hanesan Vise Prezidenti AMANTE, Inocéncio Xavier hateten katak, TL
ukun-an ne’e, la’os ema tau bandeira RDTL iha bandeiza maka haruka Prezidenti
Repúblika ka lideransa ba simu de’it, maibé ukun-an ne’e sosa ho isin, ruin ho
ran. Maibé ohin loron ema ne’ebé goza iha instituisaun Estadu nian hodi halo
kaixaun bo’ot ba nasaun ida ne’e.
“Sé
ita hotu nia familia, inan-aman, mate ba rai ida doben ida ne’e, ita labele
husik espasu ba hahalok ida ne’e, atu implika ita nia kakutak hodi fa’an ita
nia rai no trai ita nia nasaun”, Inocéncio Xavier fundamenta.
“Timor
Leste ukun rasik-an tiha ona, laiha ema ida mak atu sama ita ba rai, laiha ema
ida atu fa’an ita nia nasaun ho $ 15 Mil, ne’ebé tuir lolos ita nia autoridade
polisiál tenki halo investigasaun no Ministériu Públiku tenki hola asaun
konkreta, tanba ne’e krime nune’e labele tolera”, Inocéncio Xavier tenik tan.
Tuir
Inocéncio Xavier, rai ida ne’e lulik no hatudu duni faktus ne’ebé mak durante
ne’e AMANTE koalia, tanba AMANTE hadomi rai ida ne’e no hadomi juventudi
Timoroan sira ne’ebé mak hakarak prátika futebol.
Inocencio
Xavier mós kestiona katak, Timoroan sira dala barak fens mak Real Madrid ho
Barcelona, maibé la fens ba jogador Timoroan sira rasik.
“Wanhira
Real ho Barca joga, iha kapital Dili laran nakonu ho ema, maibé Timor Leste nia
oan kuandu joga, hotu-hotu ba toba dukur. Tuir loloos ida ne’e labele
akontese”, katak nia.
Inocéncio
Xavier kestiona mós konaba, bus FFTL nian ne’ebé mak tula jogadores Timoroan
sira ne’ebé tau fali fotografia Ronaldo husi klubu Real, no Mesi husi Barca.
Tuir Inocéncio Xavier katak, imajen ida ne’e lajustu ba Timoroan sira, tanba
kareta FFTL nian ne’e Timoroan nian, la’os Mesi ho Ronaldo nia kareta.
“Sé
ita fens barcelona, fens Real, nusa mak ita la fens Dukai sira, ka Atai sira,
ka Jogador Ramos nu’udar Timoroan ne’ebé famozu. Ne’e traisaun boot, la
dignifika, la valoriza, la motiva ita nia jogadores Timoroan sira. Ne’e hatudu
momos katak lideransa sira ne’ebé mak tur iha estrutura FFTL ne’e la presiza
tur tan iha ne’ebá, maibé tenki hasai ka reforma kedas agora”, dehan Inocéncio
Xavier.
Vise
Prezidenti AMANTE ne’e ejiji mos, tenki hasai estiker Mesi ho Ronaldo ne’ebé
taka iha kareta FFTL nian, ne’ebé mak lor-loron tula jogadores Timor oan sira,
tanba ne’e la’os osan Mesi ho Ronaldo nian mak hodi ba sosa bus ne’e, maibé
lori osan Estadu, Governu no povu Timor Leste nian.
“Nusa
mak la tau estiker jogador Timoroan ho naran Miro Valdo ne’ebé sai top skor iha
jogu Sea Games Cup no Sico Metan, João Pinto, João Brito, João Metan, Castro
sira, Manuel Maudiga”, hateten Inocéncio Xavier.
“Sé
ita nasionalista, sé ita hadomi motiva jogadores Timor oan sira, tau foto ema
jogadores Timoroan nian. Koalia ho lian Indonesia karik “Negeri dan Bangsa ini
Bukan Untuk Kita ,Tetapi Untuk Anak dan Cucu Kita”, Inocéncio Xavier tenik tan.
Iha
fatin hanesan Vise Prezidenti FFTL, Osório Florindo apresia manifestasaun
ne’ebé AMANTE organiza, hodi rekere konaba liga lala’o no subornu ne’ebé mak
Orlando komete.
“Ami
iha Federasaun Futebol Timor Leste lakohi proteje ema naokten iha FFTL
inkluindu ha’u, sé de’it mak iha dadus osan Governu nian ha’u mak kaer mesmu
ha’u hatene sira laiha kna’ar atu halo audit. Maibé relatóriu iha hela
Sekretáriu Estadu Juventudi Desportu, sira bele ba tuir halo audit iha ne’eba,
tanba tinan ida, ha’u mak kaer no tinan ida ne’e mós ha’u mak kaer. Nune’e duit
metan ida mós seidauk sai konaba osan mafia ne’e”, Osório Florindo fundamenta.
Osório
Florindo dehan, konaba aktus Orlando nian informa ona ba Parlamentu Nasionál,
no konsidera hahalok Orlando nian ne’e, traisaun ba nasaun.
“Tanba
ne’e saida mak sira husi AMANTE ho front mahasiswa sira koalia barak liu iha
manifestasaun konaba buat barak la la’o ne’e ha’u agradese, maibé ha’u husu
katak, sé sira iha dokumentus komprovativu ba asuntu saida de’it tenki loke”,
Osório Florindo esplika.
“Ha’u
mak sosa bilete ba jogadores hotu-hotu ne’ebé mak ba iha rai liur ha’u la sosa
Moises nia naran la tama iha ha’u nia lista, tanba AMANTE dehan Moises hetan
bilete gratuita husi FFTL, maibé ha’u mak ba sosa bilete jogadores nian, nune’e
ita bele ba cek iha agen, Moises nia naran iha ne’ebá iha ka la’e”, Nia afirma.
Maski
nune’e maibé Osório Florindo husu ba AMANTE atu labele jeneraliza membrus FFTL
hotu mafiozu. Tanba FFTL laharuka Orlando atu simu suborn.
“Husu
ba familia Orlando ho Moises atu loke husi Singapura mai to’o iha Timor Leste
atu labele dehan katak, ami hotu iha FFTL nia laran mesak mafiozu ha’u la simu”
Vise Prezidente FFTL Osorio Florindo la simu.
FFTL
la haruka Orlando atu simu osan subornu ho montante $ 15 Mil. Karik sé de’it
mak iha evidénsia katak, FFTL mak haruka Orlando simu osan subornu $ 15 Mil
ne’e aprenzenta mai para ami tomak iha FFTL lalika ba tuir julgamentu maibé ami
hotu ba de’it Becora. Maibé los duni FFTL mak haruka Sr. Orlando akompaiña
jogadores Timor oan sira ba joga”, hateten Osório Florindo.
Konaba
Kongresu FFTL nian, Osório Florindo hateten katak, kongresu ne’e sei akontese
iha fulan Setembru tinan ida ne’e no sei konvoka husi Prezidenti FFTL,
Francisco Kalbuadi Lay.
“Nune’e
atu reforma estrutura FFTL ne’ebé mak ejiji husi AMANTE ne’e tenki liu husi
kongresu iha fulan Setembru ne’e. Ne’ebé sira iha direitu atu kandidatu sira
nia-an, maibé liu husi Asosiasaun, Federasaun munisípiu mak propoin sira”,
hateten Osório Florindo.
Familia
Moises Husu Deskulpa
Iha
asaun pasífika ne’ebé mak organiza husi AMANTE, Danila Maria da Costa Moniz
Calau, nu’udar Moises Natalino de Jesus nia inan, deskulpa ba povu Timor Leste
(TL) relasiona ho akontesementu ne’ebé akontese ba nia oan Moises iha
Singapura, tanba halo povu Timor Leste tomak laran susar no fuan moras.
“La’os
ami nu’udar inan aman atu husik oan ida sai fali ba traidór ba nia rai. Ami la
konsente, tanba ami hakarak hateten ami nia funu, la’os atu ba defende ba ha’u
nia la’en, oan no mós ba ha’u nia familia uma laran, maibé defende povu husi
munisípiu 13 no ba nasaun ne’ebé mak harii iha ruin no ran nia leten ne’e”,
Danila Maria da Costa Moniz Calau hakneak hodi harohan.
Danila
Maria haklaken katak, nu’udar inan ida lahanorin ninia oan atu sai traidór ba
ninia nasaun no ninia povu.
“Ha’u
la eduka ha’u nia oan atu halo traisaun ba nia rai, ha’u la hanorin ha’u nia
oan atu halo traisaun ba nia povu, ha’u la brani atu kondena Moises ho Orlando,
tanba sira na’in rua ne’e, ha’u konta ba ha’u nia oan hotu”, Danila Mari deklara.
Tanba
ne’e, Danila Maria dehan, ho hakraik-an no fuan boot simu, dezastre ne’ebé oras
ne’e dadaun monu ba sira na’in rua (2).
“Ita
hotu fó liman ba malu hodi proteje sira atu iha prosesu ne’e iha ikus ita
hotu-hotu bele haree lia lós ne’ebé sei mai, tuku iha ita ida-idak nia odamatan
no sei kontente. Ha’u husu nafatin ba juventudi Timor Leste tomak, ita hotu
lakon no terus no tanis mak ohin loron sei hamriik hela iha ruin sira ne’ebé
mak namkari, ran sira ne’ebé mak fakar iha rai doben ne’e liu-liu, ba ha’u nia
oan sira, joven sira ha’u hamriik iha ne’e, ha’u hakarak hateten ba imi hotu
katak, ha’u hakarak sai inan ba imi hotu, brani hamriik iha lia lós nia leten,
brani hatudu, ha’u sala tanba laiha ema ida mak iha mundu ne’e moris perfeitu,
maibé ita hotu mai husi sala”, Danila Maria dala ida husu deskulpa.
Iha
okaziaun ne’e, Danila Maria hateten tan, labele aproveita oportunidade ne’e
hodi insulta hateten no tolok familia sira, tanba lia fuan traidór ne’ebé mak
imi fó ba familia ne’e nu’udar inan ba Moises simu no hakneak ba iha rai lulik
katak nia traidora.
“Karik
ha’u nia oan sala, konsikuensia nia tenki simu tanba ha’u la eduka nia atu halo
trai povu Timor Leste ne’e, nune’e ha’u husu ba maluk sira hotu imi nia maluk
monu ona imi tenki hamutuk hodi lolo liman ba malu hodi rezolve tanba Timor
ne’e ita hotu nian”, Moises nia inan Danila halerik tan.
Danila
rekoñese nia oan Moises monu iha prosesu ne’e nia laran, maibé husu katak liu
husi prosesu investigasaun sei hetan solusaun ne’ebé mak justu.
“Ha’u
sente ha’u nia oan Moises tama hotu iha prosesu kazu ne’e, maibé ha’u dukun
katak, prosesu ne’e sei halo ho klean liu no prosesu ne’e sei nakfera ho nia
dikin sanak hotu hodi hafanun juventudi sira”, nia koalia ho hakilar.tos
Jornal
Nacional