DILI,
(TATOLI) – Opozisaun liuhosi deputadu bankada Partidu Libertasaun Populár
(PLP), Mericio Akara, husu governu atu labele obriga opozisaun sira hodi retira
mosaun sensura tanba instituisaun Estadu ko’alia kona-ba separasaun poder.
“Instituisaun
Estadu ko’alia kona-ba prinsípiu separasaun poder iha artigu 69, signifika ema
labele obriga no interven ema seluk tanba Parlamentu Nasionál (PN) mak hahoris
governu, nune’e governu labele mai muda fali ajenda parlamentu nian”, dehan
Akara ba ajénsia Tatoli iha PN, kuarta (6/12).
Konstituisaun
Repúblika Demokrátika Timor-Leste (K-RDTL), artigu 69 ko’alia kona-ba prinsípiu
sepasaun poder katak órgaun soberania sira iha relasaun ba malu no bainhira
hala’o kna’ar tenke tuir prinsípiu separasaun no interdependénsia kbiit nian
ne’ebé iha lei inan nia laran.
Opozisaun
hato’o mosaun sensura tanba iha loron 30 nian laran governu la submete programa
daruak nian mai PN.
“Mosaun
sensura akontese tanba iha loron 30 governu la lori programa governu mai PN no
to’o ikus opozisaun avansa ho mosaun sensura no agora tempu ona atu ajenda hodi
diskute iha plenária”, haktuir.
Nune’e
Prezidente PN, Aniceto Guterres, tenke ajenda lalais mosaun sensura atu diskute
hafoin hatene rezultadu diskusaun liu eh la’e.
Enkuantu,
mosaun sensura iha ona meza parlamentu no PPN admite ona no nia mak asume
responsabilidade atu tau ajenda tanba parlamentu mak soberanu hodi deside buat
hotu.
“Ha’u
la hanoin seluk, klaru katak governu labele interven ajenda PN no ida-idak
tenke la’o nia regra sira, nune’e parlamentu servisu tuir prosedimentu”, afirma
nia.
Akara
hatutan órgaun Estadu seluk labele mai obriga PN atu retira mosaun sensura,
parlamentu hala’o kna’ar tuir de’it konstituisaun no tuir ajenda internál
parlamentu nian tanba parlamentu nunka interven enkontru Konsellu Ministru.
AMP
la’os beik atu aprezenta mosaun sensura maibé halo análiza legál, análiza
polítika, risku, benefisiu mak foin hatama.
Opozisaun
iha alvu polítika mak desizaun hotu tenke tuir konstituisaun atu garante
estabilidade governativa, signifika minoria tenke sumbmete ba maioria la’ós
maioria mak submete fali ba minoria.
Iha
fatin hanesan, Prezidente Bankada Klibur Haburas Unidade Nasionál Timor Oan
(KHUNTO), Luis Roberto, hatutan opozisaun sira sei la dada fali mosaun sensura
hafoin governu mai aprezenta programa daruak iha PN.
“Ami
la iha ona tempu atu ko’alia kona-ba programa maibé ami bazeia nafatin rekursu
no mosaun sensura no karta ne’ebé hatama ona parlamentu atu bele hola
konsiderasaun atu tau iha ajenda”, afirma.
Deputadu
bankada Kongresu Nasionál Rekonstrusaun Timor (CNRT-sigla portugés), Dionisio
Babo Soares, haktuir interpretasaun konstituisaun tuir Manuel Tilman katak ema
interpreta lei tuir analojia signifika ne’e la’os norma maibé konsensu
presendente ne’ebé akontese iha sisstema legál Timor-Leste.
“Dr.
Manuel Tilman sira mak uluk asina konstituisaun RDTL iha loron 30 nia laran
governu tenke mai aprezenta programa governu maibé tuir interpretasaun analojia
ne’e la loos”, haktuir.
Tuir
nia mosaun sensura ne’ebé hato’o ne’e lejítimu no PPN, Aniceto Guterres simu
ona no hein halo ajendamentu.
Entretantu,
Primeiru Ministru, Marí Alkatiri, hatete governu sei la halo submisaun programa
ba PN, enkuantu opozisaun sira la retira mosaun sensura.
“Kuandu
opozisaun sira retira ona mosaun sensura, entaun ami sei submete programa ba
Parlamentu Nasionál (PN)”, dehan PM ba jornalista sira hafoin hala’o vizita
dahuluk ba Ajénsia Dezenvolvimentu Nasionál (ADN) iha Fatuhada, tersa (5/12).
Jornalista:
Zezito Silva | Editora: Rita Almeida
Foto:
Atividade Parlamentu Nasionál. Foto dokumentasaun relasaun públika PN