DÍLI - Ohin loron públiku
preokupa ho atetude funsionáriu publiku balun ne’ebé utiliza patrimoia estadu
ba interese privadu nian liu – liu foin lalais ne’e iha ema balun konsege halo
publikasaun foto iha media Sosial kona ba patrionia estadu hanesan Kareta
Estadu balun para iha Hotel balun iha Kupang -Indonesia.
Patrimonia estadu hirak ne’e
deskonfia pesoál funsionáriu públiku balun utilize ba interese privadu balun ba
nia atividade ne’ebé for a hosi territóriu Timor-Leste. Ho aktu refere
Sosiadade Sivíl Luta Hamutuk husu institusaun relevante atu halo investigasaun
tanba utilize patrimonia estadu tama iha krimi ne’ebé previu ona iha lei rasik.
“Tuir Luta Hamutuk nia hatene
Patrominiu Estadu bainhira hala’o servisu no iha tempu sabadu no domingu tenki
iha lisensa husi instituisaun refere,viajen ida foin lalais ankontese ema balun
lori kareta estadu ba iha Kupang Indonezia problema ida ne’e ema hotu seidauk
hatene loloos ninia kronolojia ne’e oinsa, maibé karik ida ne’e akontese duni
ida ne’e krime,” dehan Diretór Ezekutivu Luta Hamutuk, José Alves da Costa ba
jornalista BT iha edifisíu Luta Hamutuk Farol, Dili, (23/01/2019).
Nia haktuir tan katak, bainhira
kareta hirak ne’ebé sira lori hetan aútorizasaun husi instituisaun nian hodi ba
hala’o atividade servisu ruma iha Kupang nia sente ida ne’e la’ós sai kestaun
maibé bainhira tanba de’it iha poder ne’e konsidera krime. “Maibé atu hateten
de’it katak, sekuandu ba hetan lisensa ka aútorizasaun husi Instituisaun refere
hodi ba halo servisu iha Kupang ha’u hanoin ida ne’e la’ós kestaun maibé uza
de’it kareta estadu hirak ne’e tanba de’it poder ida ne’e ita bele dehan krime
tama ba kategoria hanesan abuzu de podér,”tenik nia.
Uza Patronimiu Estadu ba asuntu
privadu konsidera krimi tanba ne’e presiza halo investigasaun maibé labele halo
defamasaun molok investigasaun fó sai kronolojia husi kazu ne’e. “Ida ne’e
presiza mós halo investigasaun husi KAK, no ita hein investigasaun husi IJE
ne’ebé hodi hatene lolos kazu ida ne’e labele halo ona defamasaun ba sira
bainhira seidauk hatete ninia kronolojia,”dehan diretór ne’e.
Sosiedade Sivil ne’e mós sujere
ba Governu tenki atende kazu ida ne’e ho seriu atu nune’e bele sai lisaun ba
sira seluk atu labele repete tanba kareta Estadu ne’e kareta Povo nian bainhira
atu uza tenki uza ba nesisidade Povo nian labele uza ba privadu. Tan ne’e nia
Espera katak, prosesu investigasaun sei lao ho diak no sei hetan justisa no
idan e’e la signifika katak sira ne’ebé lori kareta Estadu refere sala ona
maibé presiza investigasaun klean hodi hatene ninia lalaok.
Entretantu, nia informa mós
katak, kazu uza Patronimiu Estadu la’ós de’it foin akontese maibé sempre
akontese iha tinan 2016 no liu husi Governu konsege bandu ona funsionariu sira
uza kareta estadu ba para iha uma, no loron sabadu ho domingu kareta hirak ne’e
para de’it iha edifisiu, maibé sistema hirak ne’e la kontinua aplika.
“Kareta Estadu ema nafatin uza
iha tempu la servisu hodi tula familia ida ne’e tanba la iha kontrolu husi
instituisaun refere, instituisaun mak fraku no dalaruma mós sira servisu
hamutuk,” deskonfia nia. Ho problema refere nia fiar katak, VIII Governu sei
resolve kazu ida ne’e ho seriu no Governu mós iha komitmentu tanba Primeiru
Ministru Taur Matan Ruak mós koa’lia hela de’it katak, atu reunifika Patrominiu
Estadu signifika atu regula fila-fali oinsa sa mak atu uza kareta estadu tuir
dalan.
“Se bainhira la iha kontrulu husi
Governu sei iha familia balun mak uza Patronimiu Estadu ne’e tula nia familia
la’o tun sa’e iha Dili laran bele mós ba to’o foho no la iha ema ida mak
kontrolu no Polisia mós labele halo buat ida se bainhira la iha mandatu no
mandatu atu iha tenki iha Lei se la iha Lei oinsa mak atu lao,” informa nian.
IJE hari’e ekipa Rekolla Dadus
Relasiona ona ho problema refere oras ne’e Inspesaun Jeral Estadu (IJE) hahu
harii ekipa ida hodi akumula dadus sira kona ba kareta hirak ne’ebé maka balun
publika iha media Sosial foin lalais ne’e.
Tuir Inspektór Jerál Estadu (IJE)
Francisco de Carvalho hateten katak realsiona ho informasaun refere oras ne’e
IJE simu ona informasaun husi diresaun IJE nomos Providoria Direitu Humanus no
Justisa (PDHJ) hahu rekolla informasaun no dadus sira hodi halo investigasaun.
“Iha informasaun ne’ebé mak iha
Média Sosial ne’e ami nia Diretór sira hato’o mai, no mós husi informasaun husi
Provedória Diretus Humanus no Justisa, agora mak ekipa ida mak atu lori asuntu
ida ne’e, iha ne’ebá asumi kedas ekipa ne’e komesa rekolla informasaun no
dokumentus atu hodi hatene katak kareta ne’e pretense ba intituisaun ne’ebé no
mós funsionáriu sira husi ne’ebé nian,” dehan Françisco de Carvalho nu’udar
Inspektór Jerál Estadu (IJE) ba Jornalista sira iha nia Kn’ar fátin Largo
Lecidere Dili, Kuarta-Feira, (23/01).
Nia esplika katak husi dokumentus
balun ne’e nia simu hatudu katak iha kareta balun halo duni viajen ba Indonezia
Alias Kupang, no husi dokumentus balun hatudu katak kareta balun pertense ba
Institutu Jestaun Ekipamentu nian.
“Husi dokumentu ne’ebé mak hatudu
katak, kareta funsionáriu sira balun pertense ba Instituisaun Ekipamentus
nian,Instituisaun sei la’o hela mak ami foin hahu husi loron Segunda, Tersa no
ohin Kuarta sei la’o hela ami seidauk hatene los, no kareta seluk tan husi
Instituisaun seluk ninian ne’ebé mak prosesu sei la’o hela mak foin bele
hare,se karik hotu ami sei haruka relatóriu ba Primeiru Ministru (PM) atu bele
konsidera no atensaun oinsá mak atu bele evita prevene buat sira ne’e,”
klarifika nian.
Nia dehan wainhira remata rekolla
informasaun no dadus iha indisu krimi haruka ba entidade relevante sira hanesan
Ministériu Públiku, KAK no Komisaun Funsaun Públika atu bele restaura prosesu
disiplar hasoru funsionariu ne’ebé mak desloka ba utiliza kareta estadu nian
inklui mos tuir prosesu legal seluk ne’ebé previu ona iha Lei.
Nia mos afirma katak uza
patrimonia estadu ba viagen Estranjeiru dala ruma PNTL Defisil atu bele haree
ida ne’e tanbá iha ona autorizasaun husi DNTT no mós aseitasaun husi Embaixadór
Indonezia nian, tanba atu hakat sai ba proposta no pedidu husi DNTT hodi
prosesa kareta sira ne’e bele halo viajen ba Indonézia.
Ho informasaun refere nia husu ba
governu no membru Guvernu iha instituisaun Públika sira liu liu Xefí no mós
inklui Diresaun Nasionál Transporte Telkomunikasaun (DNTT) labele fó
autorizasaun ba Funsionáriu sira atu utiliza Patrimónia Estadu hala’o viajen ba
Estranjeiru bainhira asuntu partikularidade.
“Husu ba Membru Guvernu sira
ne’ebé mak dadauk ne’e utiliza hela Patrimónia Estadu ne’ebé mak iha Kapitál
Dili laran no mós iha Munisípiu labele utilizaPatrimónia Estadu hala’o viajen
ba Estranjeiru,” katak nian.
Akademi husu investiga pessoal
utiliza kareta Estadu
Alende ne’e mos iha biban seluk Reitor Universidade da Paz (UNPAZ) Lucas da
Costa Rama Metan husu ba instituisaun Relevante inklui Inspesaun Jeral esttadu,
Komisaun Anti Korupsaun no Ministeriu Publiku tenke halo investigasaun ba
peosal ne’ebé utilize kareta estadu ba hala’o atividade rivadu iha Nusa
Tenggara Timur (NTT).
Tuir Informasaun ne’ebé BT sita
husi Timor Post Edikasaun Kinta – feira (24/01) Lucas hateten utilizasaun
kareta estadu presiza iha justifikasaun ruma ne’ebé klaru no uza deit ba
servisu estadu nia labele uza fali ba privadu. Nia hateten sekundu utilize
kareta patrimoniu estadu nian entaun tenke utilize ho responsabilidade no uza
tuir regulamentu sira ne’ebé mak vigora tiha ona iha Timor Leste atu nune’e
labele utiliza sala sasán estadu nian.
Tuir nia katak ema hotu iha rain
ne’e hatene katak sasán estadu nian ne’e povu nia maibe durante ne’e iha ema
balun utiliza hela patrimonia estadu nia maibe ha halo fali atividade privadu
nian.
Governu Sei Halo Investigasaun
Ho problema refere Sekretariadu Estadu Komunikasaun Sosiál (SEKOMS) Mericio
Akara hateten, Sidadaun ne’ebé uza Kareta Estadu Hodi ba Hala’o Atividade
Privadu sei prosesu tuir Lei ne’ebé la’o ona iha Rai laran no balun ne’ebé
tempu badak sei halo investigasaun.
“Ha’u hasoru malu ona ho Primeiru
Ministru Taur Matan Ruak hodi informa kona-ba asuntu ema balun ne’ebé uza
kareta estadu ba hala’o viajen to’o iha Timor osidentál ne’e tanba foin lalais
ne’e Parlamentu Nasionál mós hala’o intervensaun kona-ba asuntu ida ne’e,”
informa Sekretariadu Estadu Komunikasaun Sosiál (SEKOMS) Mericio Akara ba
jornalista sira iha Palasiu Governu, Díli, Tersa - feira, (22/01/2019).
Nia aumenta tan katak, Governu
nafatin tau atensaun makas ba problema hanesan ne’e tanba Primeiru Ministru ema
ne’ebé seriu bainhira rona asuntu hirak ne’ebé iha relasaun ho povo nia moris.
“Informasaun hirak ne’e Governu tau atensaun liu-liu Primeiru Ministru hanesan
ema ida ne’ebé sempre seriu fó atensaun ba asuntu hotu I sei halo aútuasaun ka
mekanismu atu responde no bainhira informasaun ne’e loos sei investiga”tenik
nia.
Eis Sosiedade sivil ne’e mós
esplika tan katak, iha tempu badak sei halo investigasaun funsionariu ne’ebé
uza kareta estadu ba ninia asuntu privadu tanba antese ne’e Parlamentu Nasionál
deskute ona no Governu tenki halo ninia resposabilidade.
“Investigasaun ba ema
balun ne’ebé lori kareta Estadu ba iha Timor Osidentál iha tempu badak sei halo
investigasaun, tanba bainhira membru Parlamentu hanesan Reprezentante Povo mak
levanta asuntu ruma ne’ebé mak iha fundamentu ka ho razaun kompletu, Governu
sei halo ninia resposabilidade,”dehan nia.
Nia afirma katak Primeiru
Ministru Taur Matan Ruak nudar lider ida ne’ebé sempre tau matan ba ninia povo
nia moris ho ida ne’e nia sempre atensaun nafatin hodi rona proekupasaun povo
nian. “Primeiru Ministru sempre firme, kualker proekupasaun povo nian Governu
sei nafanti fó atensaun no ninia sempre interese ba ninia povo ho ida ne’e
problema hirak ne’e nia sempre konfirma”tenik nia.
Prosesu investigasaun ida ne’ebé
sei hala’o iha tempu badak husi Inspesaun Jerál Estadu mak sei halo no ida ne’e
sempre halo bainhira liga ona ba interese povo nian ka mal Jestaun,uza sala
sasán estadu no Primeiru Ministru seriu atu haree asuntu ida ne’e, no lakoi
halimar ho proekupasaun povo nian.
Entretantu tuir informasaun
ne’ebé Jornalista BT hetan husi Facebook katak, asuntu lori Kareta Estadu tama
to’o iha Timor Osidentál hodi ba partisipa iha festa kazamentu no kareta Estadu
hirak ne’e para hela iha Hotel Grand Mutiara Kupang Indonezia, no ema balun
e’ebé konsege hasai imajen hodi post iha Média Sosiál foin lalais ne’e, no
asuntu ida ne’e hetan kedan intervensaun husi Parlamentu Nasionál. (BT)