Eis
Vise Primeiru Ministru, Mario Viegas Carrascalão konsidera, sistema pagamentu
ba idozus sira la justu, tanba ferik no katuas sira balu ne’ebé moras mós ema
tenke kous sira hodi ba simu sira nian osan.
Pior
liutan mak, nia dehan, katuas balu foin lalais ne’e mate iha fatin simu osan,
no balu kareta soke iha estrada klaran, tanba deit atu hetan sira nian osan
idozus.
“Lolos
ne’e sira tenke identifika, se mak bele la’o no se mak labele la’o. ema ne’ebé
moras, la’o ladiak no laiha transporte, ita tenke ba iha sira nia uma para halo
tratamentu ba sira. Kuandu hanesan ne’e, bele akontese ema moras mate deit iha
dalan, ida ne’e ba ha’u sistema ida ke la justu,”dehan Mario Viegas Carrascalão
ba jornalista sira iha Hotel Timor Dili, Kinta (23/7).
Nia
konsidera, sistema ne’e la justu, tanba ferik no katuas sira ne’ebé la’o ladiak
ona mós, ema tenke leba sira hodi ba simu sira nian osan idozus.
Nia
dehan, katuas ho ferik sira ne’ebé hela besik fatin pagamentus ne’e diak, maibé
ba sira ne’ebé la’o kilometru ba kilomentru, tanba deit atu ba simu sira nia
osan idozus, ida ne’e la los ona.
Kona-ba
orsamentu idozus ne’ebé ema ferik no katuas sira ne’ebé mak la’o labele ona mós
tenke kous hodi ba simu osan, Carrascalão dehan, sistema ida ne’e ladi’ak.
“Ferik
ho katuas sira ne’ebé kareta laiha ne’e atu la’o ba simu sira nian osan halo
nusa, atu sa’e kuda ladiak, tanba kuda ohin loron mós laiha. Entaun kuandu sira
la’o deit, hau hanoin bele akontese sira mate deit iha dalan,”tenik nia.
Kuandu
desentralizasaun ne’e lala’o, nia dehan, problema ne’e sei moris bebeik,
hanesan kontrola ladun di’ak, no korupsaun mós mosu, no ema han matak Governu
mós iha, han matak katuas ferik sira mós iha, ema ne’ebé laiha direitu mós
hetan, tanba sistema kontrolu la la’o.
“Kuandu
sistema ne’e desentraliza tiha ona, ita iha sistema bankaria ne’en to’o ona iha
nivel Aldeia, ema ida-ida bele iha nia konta iha ne’eba,”afirma nia.
Sidadaun
Indonesia Mos Sai Benefisiáriu
Iha
parte seluk, reprezentante povu iha uma fukun Parlamentu Nasionál (PN) kestiona
konaba sidadaun Indonesia barak sai benefisiáriu ba subsídiu idozus iha
Munisípiu Fronteira.
Xefi
Bankada FRETILIN Aniceto Guterres informa katak, sidadaun barak mai husi Indonesia,
ne’ebé sai benefisiáriu ba subsídiu idozus iha Munisípiu liña Fronteira Timor
Leste (TL) nian hanesan Maliana, Suai no Oecusse.
“Tanba
ne’e ha’u husu ba Governu liu husi Ministériu kompetente atu investiga lalais.
Alénde ne’e investiga no husu responsabilidade ba xefi suku sira,” hatete
Deputadu Aniceto Guterres iha Parlamentu Kuarta feira (22/7).
Aniceto
Guterres hatutan katak, xefi Suku sira tenki iha honestidade hodi deklara
katak, tanba saida maka ema sira ne’ebé mak hela iha Indonesia ne’ebá ne’e tama
hotu iha dadus benefisiárius idozus nian iha sira nian suku.
“Ida
ne’e la justo no lalós, tamba ema sidadaun Indonesia ne’e, laiha diretu atu
hetan subsídiu, depois sira simu hakat liu fali fronteira ba fali Indonesia
hanesan sidadaun rai neba nian, tenki persija investiga klean ba asunto
ne’e,”dehan deputado Aniceto.
Iha
fatin hanesan deputadu husi bankada CNRT Agustinho Lay hatete katak, Ministeriu
Solidaridade Social (MMS) tenki hare, tanba problema ne’e laos foin akontese,
ida ne’e akontese bebeik ona.
“Ita
fo subsidisiu gratifikasaun ne’e, ita fo ba ita nia ema , ita nia sidadaun tuir
ita nia progrma Governu nian ba porezemplu ba ema ne’ebe ida 60 ba leten sira
ne’e maka direitu,”tenik deputadu Agustinho Lay.
Deputadu
ne’e salient liu tan katak, osan subsidiu ne’e ba ema ne’ebe sidadaun TL labele
sidadaun seluk, tenki halao kontrolu, kontrolu buat ne’e para ida direitu ne’e
maka simu.
“Agora
problema ne’e maka ita nia kontrolu laiha, ita halimar fali buat ida partikular
familia barak, familia mos iha laran, liu liu ita nia teknik sira iha terenu
ne’e, hare buat sira ne’e, direitu A nian fo ba A, labele fo fali B ida ne’ebe
maka laiha direitu,”katak deputadu Lay.
Nia
salient liu tan katak, Ema Indonesia ne’e sira nia nasionalidade ida deit,
Indonesia maka ne’e ona, sira labele mai fali iha ne’e hodi simu fali osan
subsidiu.
“Ita
tenki iha terenu inklui lideransa komunitariu, tanba lista ne’e mai husi
karaik, lista semak iha direitu simu, semak laiha direitu atu simu, lista ida
ne’ebe maka to’o ona tinan 60, ne’e lista ne’e mai husi Suku,”nia esplika.
Deputadu
Lay afirma liu tan katak, Chefi Suco sira maka tenki verifika halo didiak antes
lori mai iha nivel ne’ebe altu, porezempli mai iha Postu Adsministrativu, mai
iha MUnicipiu, atu nune’e sira bele hare.
“Buat
hotu tenki tais kedas husi karaik maka hato’o ba iha leten, se iha karaik ne’e
maka ita la tais ou ita la sarin, entaun sira ne’ebe iha la sarin ida, leten
ne’e inkaminha, sira hatutan mai leten,to’o ikus iha leten foti disizaun selu,
mais Indonesia ka, ema Timor ka, ema ne’ebe deit, husi leten lahatene ida,
tanba ida ne’ebe atu hatene lolos ne’e ema ida iha karaik ne’e,” katak Deputadu
Agustinho Lay.
Nia
haktuir tan katak, Chefe Suco sira ukun povu ukun rai, pelumenus tenki hatene o
nia povu, namodigas o Chefe suco tinan 5 o lahatene fali o nia povu ida ne’e.cos/eni
Jornal
Nacional