DÍLI
- Ministru Obras Publika Trasporte no Komunikasuan Gastão Francisco de Sousa
hatete rehabilitasaun estrada ne’ebé fianasia husi Banku Dezemvolviemntu
Asiatiku ba parte segundu, estrada ligasaun Aileu ba Ainaro ho kilometru 10
la konsege realiza tanba atraza iha kompensasaun ba komunidade nia rikeza
ne’eb’e afetadu. “Imprestimu, maibe osan ne’e la tau tomak, tanba Governu
mos tau nia osan, Governu tau osan boot liu.
Banku
Munidal 40%, Governu Timor-Leste 60%. Agora prosesu atraza ne’e, tanba ai horis
hanesan kafé, aidila, nuu populasaun nian ne’ebé Governu atu kompensa
ne’e mak halo atraza rehabilitasaun estrada,” Ministru Obras Publika ne’e kasu
lia hirak ne’e ba jornalista sira iha nia knar fatin Merkadu Lama. Nia esplika
tan IV no V husi Aitutu ba Ainaro ne’e atraza tanba ne’e mak Governu
lakohi halo lansamentu primeira pedra.
“Se
halo lansamentu tiha mak depois hein fali tinan ida foin halo ida ne’e la
di’ak, tanba ne’e mak Governu hakarak konpensa hotu tiha populasaun nia ai
horis sira ne’e mak foin fo fiar ba kompañia hodi ezekuta.” Enkuantu parte
III servisu lao dadaun, balu tama ona prosesu pagamentu, ba area ne’ebe la iha
kompensasaun ne’e, kompañia komesa halao dadauk servisu. Agora parte
II entre Laulara ho Solerema ne’e mak Governu halo manutensuan deit para
kareta bele liu. obra ne’e kaer husi kompañia Xina, Sandom Internasiaonal
(CSIN).
Nia
hatete, Ministeriu Obras Publika iha ona hanoin oinsa bele halo ho kualidade
ne’ebé di’ak orsamentu ba ida ne’e, Governu sei haree tau ba ida ne’e liu husi
Orsamentu Jeral Estadu ida ne’e mak situasuan Díli ba Ainaro nian. Agora husi
lote III, IV, V ne’e kompañia Xina ida ho CICO manan kontratu atraves
konkursu internasional ne’e mak nia kaer. “Ita imprestimu ne’e agora
dadaun, ajensia ida husi banku mundial, no ADB. ADB ne’e mak haree husi Tibar
ba Likisa, Tibar ba Glenu no mos husi Manatutu ba Natarbora. Enkuantu Dili ba
Baucau ne’e hare husi JAICA,” Ministru Gastão esplika.
Tuir
nia Tibar ba Gleno ne’e nia progresu kuaze diak, tanba tuir kalendariu ne’ebe
asina no kompañia promete sei halo hotu antes kontratu remata. Manatutu
liga Natarbora lao tiha ona, ne’ebe kaer husi kompañia Xina ida ne’ebé servisu
hamutuk ho kompañia Filipina, ne’ebé halao obra husi Manatutu ba Laklubar no
husi fali Laklubar ba iha Natarbora kompañia Xina ida mak manan tanba ne’e iha
kontratu rua. Enkuantu Díli ba Baucau ne’ebé kaer husi JICA
mak atraza. Díli ba Baucau mos fahe ba rua Dili Manatutu, Manatutu Baucau.
Ministru
Obras Publiku ne’e dehan Díli liga Manatutu kuaze faze final ona hein atu lori
ba konsellu avaliasaun tekniku finanseira, depois ne’e lori ba Konsllu Ministru
aprova kompañia ne’ebé mak bele kaer obra ne’e, agora Mantutu ba Baucau
pra-kualifikasaun kuaze liu ona tanba submisaun dokumentu iha 12 agostu fulan
ida liuba. Enkuantu kompensasaun osan iha ona, aprova ona iha komisaun
aprovizionamentu fundu infra-estrutura (KAFI). Ministeriu mos rekolila hotu ona
dadus, prosesu agora iha Ministeriu Planeamentu Investimentu estrateziku
(MPIE) no hein intrega ba iha tizoreira atu selu povu nia ai han no ai
horis sira.
Nia
informa osan ne’ebé aloka ba kompensasaun millaun $6.7 ne’ebé sei realiza ba
estrada hotu, hanesan Tibar ba Likisa, Díli ba Ainaro, Manatutu-Natarbora Díli
Baucau. Nia dehan governu mos foin dadauk deskuti ho ADB atu haree mos
fianseiru ba estrada Baucau liga Lospalos, Maubara liga Karimbala, Atabae liga
ba Mota Ain. “ Se ida ne’e mak governu halo hotu bele, rezolve ona estrada
ne’ebé ho kualidade husi mota ain ba to’o Lospalos, espera bele halo. pelumenus
iha 2016 bele hahu ona,” dehan nia.
Alende
ne’e estrada Munisipiu liga ba iha Postu admistrativu , governu sei haree husi
orsamentu Jeral Estadu. Tanba politika governu nian mak imprestimu ne’e haree
liliu ba atu resolve estrada nasional. “Por-exemplu hanesan projetu auto
estrada, uma meia hahu ona no asina ona kontratu. Tribunal rekursu mos vistu
ona, agora komesa hahu ona no governu mos komesa hahu ona pagamentu adientadu
(uang muka) ba kontraktor sira,” Ministru ne’e informa.
“Ministeriu
Obras Publika mos la haluha estrada ejistente, estrada ejistente mos aprova ona
iha KAFI hein kontratu para halao dadauk, agora mos taka kuak sira ne’e lao
dadauk ona, tanba ita haree kondisaun estrada husi Salele mai too iha Zumalai
ne’e estrada kondisau ladun di’ak,” Minsitru Obras publika ne’e dehan no
rekoñese.
Nune’e
governante ne’e mos afirma liu tan katak Governu mos haree estrada ba to’o Uatu
Karabau ne’ebé at tebtebes ida ne’e aprova ona iha KAFI hein para istimula mos
ita nia empreza lokal sira ne’e pelumenus taka netik estrada kuak sira ne’e
para populasuan bele movimentu ba mai tanba sei iha faze ida ne’ebe Governu
estudu hela oisa mak bele fo ba empreza lokal sira ne’e para bele hadia estrada
sira ne’e.
Enkuantu
atu garantia projetu nia kualidade ne’e mak agora dadauk, Ministeriu Obras
Publika servisu hamutuk ho Comiasaun Nasional Aprovizionamentu (CNA), atu haree
kompañia ne’ebé hakarak duni atu mai dezemvolve nasaun foun ne’e. “Ba oin
Governu sei haree ida ne’e, tanba kompañia San Jose ne’e hanesan lisaun ida ba
iha Governu. Tanba osan imprestimu ne’e, tenki halo buat ne’ebé di’ak,
kualidade ba ita nia bei ona sira,” dehan Gastão.
Estrada
ligasaun Laulara ba iha Solorema tuir lolos realiza iha faze segundu, maibe
Governu desidi la halo tanba governu mos hakarak hadia estrada husi mota ulun
Komoro ba too iha Solorema. ida ne’e halo hela no Solorema ba too
iha Ainaro ne’e imprestimu husi banku mundial. (BT)
Business
Timor