Rafael
Ximenes “Rafy” Belo*
La
espera atu akontese. Tekitekir de’it, ha’u tenke simu. Moras, moras no moras
tebes!
Fuan
ne’e dodok, ran lulik ne’e atu sai engarafadu tan de’it ó.
Ha’u
sente moris sai folin laek. “Bukanlah perpisahan yang kutangisi namun pertemuan
yang kusesali”. Ha’u sita Trio Ambisi nia knananuk. Tan ne’e realidade
ida. Ha’u la nega.
Ohin
ó la iha ha’u matan, dook husi ha’u sorin. Ha’u la hatene ba ne’ebé?
La
iha lia anin ka novidade ruma. Ha’u hein no hein la iha lalatak ruma mosu. La
iha lian ruma hasee mai. La hatene huun no rohan.
Seraké
o sei hanoin ha’u?. Ha’u lahatene. Ha´u sala sá. Dúvida!
Se
uluk kedas ha’u hatene, ha’u lakohi lakon tempu. Se hori uluk ha´u deskobre,
ha´u lakohi haterus aan. Se uluk deskonfia nanis, ha’u mós lakohi
preokupa. La buat ida. Ha’u rekoñese, ne’e ha’u nia sala.
Ohin,
Ha´u sai vítima. Vítima ba ó nia hahalok ne´e. Hahalok ne´ebé ha´u nunka
imajina, atitude ne´ebé ha´u nunka hanoin antes. Afinál, ó hanesan ne´e!.
Iha
ha´u nia oin ó hatete ida, iha kotuk ó halo seluk. Ha´u arepende tebes tan
koñese ó!
Hanoin
hikas tempu uluk bainhira hasoru malu, ha´u laran kanek. Fofoun, ó nia lia fuan
midar hanesan banibeen, morin hanesan aifunan roza maibé agora tarak liu fali
aitarak, kro’at liu fali lamina. Hipokrata (munafik) duni!
“Se
karik uluk ha´u la hasoru nia kala ha´u la sai nune´e,” ha´u dada iis.
Iha
fatin hakmatek ida ne´e, tuur hanoin hikas loron dahuluk. Hateke. Anin huu
habidu aitahan namlaek, monu fó sasin iha ha´u mesak ne´e. Fuan ne´e moras
hanesan daun, sona borus. Basá ó hafo´er ona ha´u neon, ó tetak ona ha´u aten,
ó harahun ona ha´u esperansa. La buat ida ha´u mak terus! Terus tan domin falsu
ne’e, tan bosok ne’e.
Ha´u
nia mundu hahú lakon nia roman. Kbiit nakukun mai dadauk. Ha´u nia dalan kotu
dadauk ona maske ha’u tane ó hanesan bee la monu rai. Ikus ha’u arepende
rasik. Hakfodak, buat hotu liu ona. Hela ho esperansa de’it.
Sé
ó fuan sei iha karik, tatoli netik liafuan ruma mai! Sé iha neon karik katak
netik liamenon mai, nune´e ha´u buka dalan seluk, la hein bebeik. Ka ó
satisfeitu, tan hakanek ona ha’u fuan?. Ha’u labele hatene.
Ha’u
hateten nune’e, la’os katak ha’u ki’ak tan domin. Ha’u espresa nune’e la’os tan
krize ba feto. Tan ha’u mós mane ida.
Ha’u
nia tilun manas demais, ha’u nia pasiénsia mós kuaze atu laek hasoru laloran
anin sira. Todan!. Laran ne’e mós tuku-tuku. Tuk tak, tuk tak.
Laran
ruarua. Hmmm, hanoin no tetu ba mai:“Eipah! Difisil atu haluha!” ho nonok laran
ne´e ko´alia hodi hanoin hikas ó nia promesa uluk bainhira hasoru malu iha tasi
ibun, bainhira laran monu ka apaixonadu iha hateke dahuluk ne’e. Tan ne’e, ha’u
rona buat barak kona-ba ó maibé ha’u la fiar.
Tanbasá?
Hanoin de’it. Lia anin deit. Ha´u labele tolan tomak no fiar lalais de´it. Basá
bele tebes, bele mós bosok tan lia anin bele sobu relasaun.
Ha’u
buka konfirma maske ho laran manas, ran nakali! Ha’u pasiénsia. Tan ema
dehan pasiénsia bele manan buat hotu.
Nune’e
iha Domingu loraik molok loron matan hasubar aan iha loromonu, ha’u hanoin atu
ba buka nia. Hateten sai de’it, nia mak Noy. Isin mutin, ain aas, fuuk-been
karakolada hanesan laloran tasi. Bonita loos! Durante ne’e, la hatene huun no
rohan, kle’ur ona nia lakon husi ha’u.
Tan
lakohi haterus demais ha’u sentimentu, segunda dader ha´u ba hein iha “Merkadu
Lama” terminál mikorelete 01 diresaun Becora nian. Buka atu hetan Noy maibé
lakonsege. Kle´ur tiha, nein lalatak ka oin ida mosu. Ha´u mós hahú baruk. Iha
ha´u nia laran, hahú haksesuk malu namanas hanesan loos funu boot ida.
“Di´ak
liu, ba ona ga hein lai ehhh?” laran ne’e haksesuk malu.
Ikusmai,
ha´u deside hein tan oituan. Atu fó kbiit hodi hein nafatn, ha’u koko dere
liuhusi telemovel, maibé hatan hikas de’it:“Timor Telecom, fora da área
cobertura. Por favor tenta mais tarde”. Ha’u murmura, ran nakali hikas tanba
maske rede komunikasaun hothotu ha’u uza atu buka no hetan nia maibé la ligadu.
Iha ha’u nia hanoin hateten: “Ha’u kala hein saugate de’it”. Ha’u esforsu
lerek de’it. Folin laek.
Hateke
ba mai, nein lalatak ida mai, nein lian ida hatada netik mai. Tekitekir, la
espera lian ida hasee no komprimenta ha’u.
“Olá,
ba ne´ebé?” Ha´u mós hakfodak. Hanoin kala nia mak mai ona ne’e. Afinál lae!
maibé Nyna, Noy nia amiga di´ak. Ha’u koñese nia tanba Noy.
Nune´e
ha´u mós hatan hodi koi ulun ho moemoe: “Hein Noy”.
Nina
husu tenik: “Noy ga?”. “Sim,” Ha´u hatan hikas.
Loron
ida ne’e ha’u haree oinseluk loos la hanesan babain. Nyna bonita tebes. Tan
bonita tebes, Hakfodak. Ha´u nia matan nakfilak haree Nina ha´u laran monu.
Lakon hanoin ba Noy, ha’u tenta soe iska hodi hakail Nyna nia domin. Lalais
de’it, mikrolet mós mai no para kedas iha ami rua nia oin.
“Adeus,
ha’u ba ona. Até logo!” hateten Nyna ba ona tanba dehan atividade urjente
ida. Ha’u sente sorte ne’e liu lalais loos hanesan anin. Ha’u suspire teni.
Wkwk!
Tempu ne’e kedas, hakfodak Noy mós hakat mai, tan ema barak husi dook nia la
haree ha’u. Nune’e, ha’u helik, husi kotuk ha’u hakat no hapara ninia la’o no
hakat.
“Durante
ne’e ó ba ne’ebé?” ha’u husu, la komprimenta.
“Hiss,
nusa?,” Noy hatan ho kasar. “Hirus ka?” ha’u husu dala ida tan. La hatene tanba
sá ho ritmu lian ne’ebé aas tan de’it, nia hatan teni: “Nusa?”. “Noy ko’alia
neneik la di’ak ka? La kuidadu liu ita nia sentimentu,” ha’u hatan hikas ho
laran maus.
Maske
nune’e Noy la preokupa ho saida maka ha’u ko’alia ba nia. Nia kontinua ho lian
maka’as. Ha’u lakon pasiénsia, oin mean ho hirus, ha’u hatan hikas:
“Ha’u
dehan ba ó! Ha’u mai la’os atu esmola ka tane liman maibé hakarak hatene
de’it”. “Maksud?” nia hatan tenik ho lian maka’as ba bebeik tan de’it. Tan iha
ema barak nia leet, ha’u pasiénsia nonok. Nia haree ha’u nonok nia mós nonok
ona. Ha’u nia laran mós hahú ruarua ona.
Iha
ha’u nia neon, ha’u hanoin: “La buat ida, karik hakarak halo nune’e mai ha’u”. Domin
sempre la’o nune’e. Ha’u konsiente mesmesak. Noy loron ohin ha’u la biban
ko’alia tan buat barak ona kona-ba ita rua nia relasaun tan situsaun ne’e halo
ha’u hahú komprende buat barak kona-ba ita rua nia domin katak la to’o duni ona
rohan hanesan fofoun ita rua promote ba malu bainhira fofoun hasoru malu. Nune’e
liafuan ikus husi ha’u ba ó tanba ha’u labele ko’alia no hasoru diretamente tan
ona ó, hahú husi ohin ba oin iha moris ne’e liu husi hakerek ne’e ha’u hateten
sá mak iha ha’u nia hanoin no imajinasaun molok ita haketak no fahe malu.
Noy!
Ó ema di’ak maibé ohin loron oin seluk. Noy ida agora lahanesan ida ha’u koñese
fofoun. La buat ida. Maibé keta haluha katak durante ne’e ó maka ema ida ne’ebé
ha’u fiar tebes, ó maka ema ida ne´ebé durante ne´e ha´u tau laran no ó mak ema.
Ha’u
mós iha dignidade nu’udar mane, se ó hetan ema seluk di’ak liu ha’u naran imi
rua haksolok. Maske ó halimar ho ha’u nia sentimentu durante ne’e maibé importante
ha’u labele halo nune’e ba ó. Ha’u respeitu ó!
Se
buat ruma la di’ak ka falta husi ha’u, tansa uluk ó la hasee, nune’e ha’u
lalika espera demais. Se ha’u la merese ba ó, tansa uluk ó taka ibun?. Ha’u
hatene aan, ha’u la iha buat hothotu atu halo no fó ba ó maibé ha’u sempre halo
buat hotu atu hadomi ó ho laran no fuan ne’ebé kle’an ho ha’u nia maneira
rasik, ho ha’u nia jeitu rasik.
Ha’u
la hirus la rai odi ba ó. Ha’u agradese tan ó halo ona ha’u laran moras hodi
ha’u bele komprende saida maka domin. Ha’u agradese ba ó tan ó hanorin ona ha’u
oinsa atu fiel (setia) maske ikus ita la hamutuk.
Buka
seluk ba, ha’u mós sei buka seluk maske la furak no bonita hanesan ó maibé
importante nia hadomi ha’u tuir saida maka ha’u iha. ADEUS, ita para ona. Ita
nia relasaun kotu ona. Good by!! *