Portavoz
Movimentu Universitáriu Timor-Leste (MUTL), Faustino Soares iha manifestasaun
ne’ebé hala’o iha Becora, Díli, Segunda (28-30/09) hatete, sé Parlamentu
Nasionál (PN) la halo alterasaun ba Lei Pensaun Vitalísia (LPV), maka
estudante sira sei la partisipa iha eleisaun parlamentár 2017.
“Ami
estudante Timor laran tomak sei tun hotu ba halo door to door (Tama uma, Sai
Uma) iha munisípiu 13 katak lalika tuir eleisaun iha tinan 2017. Tanba
ita nia konstituisaun RDTL iha ne’eba hatete katak, sidadaun iha direitu ba
hili tuir konsiensia, la’os obrigatoriamente. Ne’ebé ami la hili mós la hili
ona, tanba ita hili mós hanesan de’it, sira nunka interese ho povu,”
Faustino dehan.
Nia
promete ezizensia sei kontinua to’o hetan solusaun ba alteresaun lei
ne’e, no sé laiha alterasaun ba lei refere, entaun dalan ikus ne’ebé sira sei
halo maka, nafatin ho pozisaun door to door.
Nia
dehan, povu ki’ik sira ne’ebé terus mós ba rai ida ne’e, sei terus hela,
maibé grupu ki’ik ida maka riku ba bei-beik, ki’ak sente katak indenpendensia
ne’e sira la sente benifísiu.
Nia
esplika LPV ne’e fó impaktu boot ba sustentabilidade ekonomia no bele
kria problema ba nasaun iha futuru.
Nia
dehan, LPV sei la garante ekonomia nasaun nian iha futuru, tanba atualmente
akonomia Timor-Leste sei dependente ba seitór ne’ebé maka la duru, tanba oras
ne’e dadaun ita sei depende de’it ba petrolíferu.
Iha
parte seluk nia hatete, LPV ne’e halo nia sidadaun sai baruk teen tanba
halo toman ema atu lakoi halo serbisu no iha parte seluk kria diskriminasaun
ba povu ki’ik sira.
Iha
parte ida nia konkorda ho estadu, ba direitu ne’ebé estadu rasik fó ba sidadaun
sira ne’ebé fó kontribuisaun ba nasaun, maibé iha parte seluk nia dehan, tipu
de rekoñesimentu hosi estadu ba sidadaun ne’e maka demais liu fali.
Iha
biban ne’e, Faustino husu ba ukun na’in sira atu kumpri kompremísiu ne’ebé
promete iha tinan hirak liu ba iha kampaa eleitorál katak sei halo alterasaun
ba LPV ne’e.
“Tuir
komprimísiu ne’ebé sira halo katak, sei altera lei ne’e wainhira susesu iha
eleisaun jerál, maibé sira bosok tiha ona povu Timor-Leste. Hanesan iha tinan
2012 sira halo kampaña eleitorál ne’e, sira dehan tenki halo altera
lalais ba lei ne’e, maibé realmente la halo,” nia lamenta.
Hatan
ba kestaun ne’e, Deputada Jacinta Abucau Pereira, hosi Bankada Partidu Demokrátiku
(PD), iha Seguda Feira, (5/10) foin lalais ne’e ba Matadalan katak, Parlamentu
Nasionál mós iha ona komitmentu katak, sei halo revizaun ba LPV no to’o oras
ne’e seidauk halo diskusaun ba lei ne’e tanba bazeia ba ajenda iha Parlamentu
Nasionál.
“LPV
oras ne’e dadaun iha hela ajenda, no bainhira maka atu diskuti ne’e maka
seidauk hatene. Kona ba ezijensia katak tenki halo alterasaun molok tama
ba diskusaun OJE 2016, ami sente ne’e imposivel, tanba wainhira parlamentu hahú
tama iha kuatru (4) sesaun lejislativa, PN rasik iha ona ajenda ba saída maka
sira atu fó prioridade,” Deputada ne’e esplika.
Aleinde
ne’e nia husu ba sidadaun sira atu nafatin fó kontribuisaun hodi nafatin
partisipa iha eleisaun jerál 2017 mai.
Hatán
kona-ba rezolusaun hosi estudantes katak, sé wainhira laiha
alterasaun ba LPV, entaun estudantes balun sei la partisipa iha eleisaun jerál
2017.
Deputada
ne’e dehan, hanesan sidadaun, ita nia kontribuisaun ba rai ne’e maka,
partisipa iha eleisaun, tanba liu hosi eleisaun maka ita bele hili
reprezentante hodi ba tur iha governu no iha parlamentu, para hodi hala’o
dezenvolvimentu ba nasaun.
Iha
parte seluk, deputada ne’e mós konkorda katak, presija halo duni revizaun ba
LPV. “Ha’u nia hanoin, halo altersaun ba LPV ne’e importante tebes, tanba ne’e
maka hosi ami nia Bankada PD hatama tiha ona projetu lei ne’e desde tinan
kotuk. Tanba ita haree kuandu iha membru parlamentu balun ne’ebé maka ho idade
produtivu tebes depois tanba iha ona LPV nia la halo serbisu no tenki simu
de’it osan,” nia mensiona.
Nia
esplika katak, Pensaun vitalisa la’os válidu ba membru parlamentu de’it, maibé
válidu mós ba ministru no sekretáriu estadu.
Hatan
kona-ba Altera LPV, deputadu hosi komisaun A trata assuntu lei, Jorge da
Conseição Teme, ba Matadalan, segunda feira (5/10) foin lalasi ne’e katak, LPV
ne’e normál, tanba iha mundu tomak adopta.
Nia
esplika, funsaun LPV katak, kerdizer servidór estadu titulares, membrus governu
ho membru deputadu, depois de sira reforma hosi sira nia kargu no tanba
sira kontribui ba nasaun, entaun sira merese hetan pensaun ida.
“Bele
reve, maibé atu dehan de’it katak, depois de ha’u sai hosi governu mai tama iha
parlamentu komisaun A, ha’u rona no hatene ona katak, assuntu ne’e ajendadu
tiha ona. Tanba ne’e maka orsida parlamentu sei diskuti ho hanoin katak ita
presija duni tetu halo didi’ak para desijaun ne’e labele fó fali todan ba ita
nia estadu no fó desvantazen ba povu,” Teme hateten.
“Ha’u
konkorda atu halo alterasaun ba lei ne’e, ha’u iha Frente Mudansasa kedeira rua
(2) de’it, ha’u konkorda nusa maka lae. Sé ne’e todan ba ita nia estadu ita
bele diskuti. Ita uluk bapa nia tempu ne’e la’os pensaun vilasia maka moris,
Maibé ita uluk kontribui ho ita nia susar,” nia deklara.
Entretantu
Eis Vise Primeiru Ministru IV Governu Konstitusional, Eng. Mario Viegas
Carascalão hatete lei pensaun vitalisia ne’e presiza altera duni tanba bele fó
impaktu boot ba nasaun nia future.
“Ita
ohin loron depende de’it ba fundu petrolíferu. Ita laiha rekursu seluk ne’ebé
garante iha future. Lei Pensaun Vitalisia ne’e tenke altera duni tanba hamosu
despeza boot ba estadu kada tinan,” Carascalão dehan ba Matadalan, sesta
(02/10/2015), iha Ótel Timor, Díli.
Nia
dehan eis titulares sira ne’ebé sei produtivu hela maibé tenke simu osan
pensaun vitalisia. Nia dehan tuir lolos pensaun vitalisia ne’e bele iha maibé
la’os simu % 100 hosi saláriu normal.
Maske
nune’e Carascalão dehan atu halo alterasaun ka lae ba lei pensaun vitalisia
ne’e depende ba PN tanba sira maka iha kompetensia tomak. Nia aumenta sé la
halo alterasaun maka povu sei halo julgamentu ba ukun na’in sira liu hosi
eleisaun jerál 2017. (Mj1)
Matadalan