USJTL Identifika Sítiu Turístiku Iha Munisípiu Dili Hamutuk 56

DILI, (TATOLI) – Unidade Sientista Jeolojia Timor-Leste (USJTL) identifika sítiu turístiku iha Autoridade munisipál Dili hamutuk 56, liuhusi atividade peskiza ne’ebé unidade ne’e halo no hahú ona halo verifikasaun ba dadus sítiu turístiku nian.

Identifikasaun ba fatin turizmu ne’e mak iha Postu Administrativu Vera Cruz hamutuk 19, Ataúru 15, Na’in-Feto ualu, Kristu Rei haat, Matinaru haat no Don Aleixo neen. Enkuantu sítiu sira ne’e seidauk hafahe ba kategoria turizmu ida ne’ebé.

Atividade peskiza ba sitiu turístiku nian ne’e hala’o tanba USJTL koopera ho Ministériu Turizmu (MT) hodi halo mapeamentu ba potensialidade turístiku iha fatin sira ne’e atu nune’e Timor-Leste bele iha nia mapa turístika rasik.

Aleinde Dili, unidade ne’e mós sei halo peskiza ba munisípiu seluk hanesan Baukau, Ainaru, Ermera, Bobonaru, Lautein, Baukau no Dili. Durasaun ba peskiza sei hala’o durante fulan-neen nia laran.

Lihusi peskiza ne’ebé mak halo, antes atu kompleta liután dadús ne’ebé iha ona, MT ho USJTL halo uluk verifikasaun dadus hamutuk ho autoridade lokál munisípiu Dili nian, Centro Nacional Chega (CNC), Arkivu Muzeu Rezisténsia no ministériu relevante hodi fahe informasaun ba malu no sujestaun ba peskiza ne’ebé hala’o.

Prezidente USJTL, Mauricio da Silva, hatete atividade ida ne’e halo para iha tempu ida Timor-Leste iha mapa turístika rasik no liuhusi atividade verifikasaun ida ne’e hetan tan informasaun no sujestaun atubele kompleta ba dadus sira ne’ebé rekolla ona.

“Signifika sira-nia sujestaun ne’e sei kompleta liután atu nune’e ita halo produsaun ruma, iha tempu ida ita hatudu informasaun loloos bazea ba nia istória reál para ida ne’ebá labele hasai informasaun seluk, ida ne’e hasai seluk, ita halo turista sira labele konfundi ho informasaun ne’ebé hasai”, katak Mauricio iha Sentru Konvensaun Dili, ohin.

“Verifikasaun ida ne’e ita konvida komponente hotu atu kolabora tanba ami halo ne’e parte ida no sira CNC peskiza kona-ba fatin rezisténsia nian, ita presiza dadus ida ne’e no Muzeu Rezisténsia ita konvida no sira aumenta dadus no sujestaun para kompleta”.

Durante aprezentasaun, partisipante sira hato’o atu kolabora hamutuk no informa katak dadus sira ne’ebé USJTL iha sei menus iha informasaun, nune’e liuhusi kolaborasaun hotu-hotu nian katak dadus ne’ebé identifaikadu ona hamutuk 56, bele liu ida ne’e no sei iha objetu turístiku ne’ebé barak tan.

“Iha difikuldade barak durante peskiza, la’ós buat hotu di’ak, maibé iha Dili oin seluk, tanba iha munisípiu seluk difísil hanesan asesu estrada ne’ebé ladi’ak, kuandu tempu udan susar atu la’o mas tenke obriga la’o depois liña telemovel bainhira atu manda dadus mai Dili difikulta tebes no akomodasaun tenke sakrifísiu uitoan, liga ho komunidade lokál para sira mós envolve iha programa ne’e”.

Diretora Nasionál Peskiza no Dezenvolvimnetu, Carmen Joela Pereira, hatete programa ida ne’e hanesan faze dahuluk no hahú ona iha 2017.

“Minstériu turizmu halo kontratu ho USJTL, sira ne’e mak hanesan matadalan peskiza, halo mapeamentu ba poténsia turístiku. Durante ne’e ita hatene mapa ne’e ba nasaun ka rai hotu en jerál, maibé husi parte Turizmu nian hakarak atu deteta poténsia turístika lubun boot entaun husi planu no peskiza nian ami halo mapeamentu ida ne’ebé mak haree liubá poténsia turístiku nian”.

Diretór Jerál Turizmu, José Dias Quintas, dehan iha dekretu lei baze turizmu nian, artigu 10 hatete sobre zona turístika no atu define zona ida mak presiza baze dadus ida.

“Haree ba planu estratéjiku 2011-2030 klaramente identifika zona tolu mak zona sentrál, Dili, Ataúru, Likisá no seluk tan. Zona Leste mak kompostu husi Lautein, Baukau, Manatutu no Vikeke. Zona Oeste mak Bononaru, Manufahi no seluk tan, atu dezenvolve zona sira ne’e importante mak ita-nia baze dadus”.

Baze dadus mak ko’alia sobre produtu turístiku ne’ebé iha dimensaun rua importante mak produtu natureza no produtu ne’ebé ema mak halo ezemplu hanesan Munisípiu Dili mak Kristu Rei no João Paulo II.

“Buat sira ne’e mak sai atrasaun importante ita presiza indentifika, ho verifikasaun ne’e importante lahalimar liuliu ba autoridade lokál sira, lia-na’in no komunidade tanba sira mak besik ba área sira ne’ebá no hatene nia istória”.

Liuhusi verifikasaun ida ne’e MT hakbesik ba autoridade lokál sira hodi habelar informasaun katak MT atu tau iha nia baze dadus liuhusi mapeamentu tanba foin ba dahuluk ministériu halo mapeamentu para identifika potensialidade turizmu iha Timor-Leste laran tomak.

“Maibé daudaun ne’e foku ba munisípiu Dili nian entaun papél importante autoridade lokál, CNC (Centro Nacional Chega) no Muzeu Rezisténsia, sira mós iha baze dadus, entaun importante ita servisu hamutuk tanba dezenvolve turizmu bá oin la’ós Ministériu Turizmu de’it, maibé papél entidade hotu nia kontribuisaun dezenvovimentu iha Timor-Leste”.

Nune’e husu kooperasaun ba entidade hotu bele kontribui ba prosesu verifikasaun mapeamentu atu nune’e MT bele halo dezenvolvimentu laiha dadus ida ne’ebé falta tanba ida ne’e hanesan baze dadus ida ba futuru tanba dezenvolvimentu turizmu labele foka iha fatin ida de’it maibé habelar ba fatin hotu para benefísiu turizmu ne’e ba komunidade hotu.

Jornalista: Maria Auxiliadora | Editora: Rita Almeida

Imajen: Kristu Rei iha munisípiu Dili. Foto Turizmu Timor-Leste