DÍLI -- Reprezentante Ekipa
Komisaun Elavorasaun Rekoperasaun Ekonomiku Manuel Vong hatete, Solusaun atu
rekopera ekonomia Timor-Leste nian tanba impase politika xumba Orsamentu Jerál
Estadu (OJE) inklui COVID-19, presiza Orsamentu Jerál Estadu atu bele dezenvolve
ekonomia rai laran.
"Atu rekopera ekonomia iha
Rai laran, presiza orsamnetu Jeral do Estadu tinan 2020 nian, atu nune'e bele
rezolve planu hira ne'ebé, rekoperasaun ekonomika dadaun ne'e Konsellu Ministru
aprova ona, no ba OJE 2021 nia atu dinamiza ita nia ekonomia iha Rai
laran," Hatete Manuel Vong iha nia Talk show iha salaun FONGTIL, Kaikoli,
Tersa (18/08).
Bazeia ba Metodolojia ne'ebé mak
iha, tanba ita halo diagnostika ita halo sientifiku rumano metodu pratiku, atu
halo Pontus situasaun ekonomia Ekipa uza metodu rua ida mak kontitudutivu nomos
Metropolitekniku ita uza dadus estatestika ne'ebè mak ita iha, tantu husi
Diresaun Nasionâl estatistika, husi mos banku mundiál no husi UNDP no husi
intituisaun sira Seluk.
Nia salienta, COVID nia afetadu
ba Sosiu ekonómia, tantu oferta no porkura, lori ita ba situasaun difisil
tebes, implikasaun ba ekonomia familia nian, no setór privadu sira lafa’an ita
nia produtus sira, ita laiha ema Ida atu book-an ekonomia efeta, Asia Ekonomia
menus 2 tanba menus ita dependensia ba importasaun husi rai liur maske hahan
produs iha Asia maibe seleira produs husi liur. Nia informa, iha ne'e mak
nivél mundiál, ita bele iha dadus, konjuntu ekonomia internasionál Ida mak
afetadu direitamente nasaun avasadu sira iha menus porsentu -8, iha Asia
menus-2, nasaun emerjensia nian, menus-0,8, nivel mundial menus-4,Timor nian
menus-6.
Prezidente Komisaun D Antoninho
Bianco hatutan Timor rai ki'ik nia emar oituan maibe Ekonómia depedente ho
mina, no investimemtu montante milliaun $17. “Ita akompaña COVID-19 ne’e
situasaun mundiál afetadu mundu tomak inklui Timor-Leste, no parte husi ita mós
afeta husi situasaun ne’e, hanesna rai Timor-Leste ita nia nasaun ne’ebé ki’ik
no populasuan mos oituan, maibe kada tinan ita hatene katak ita nia ekonomia
ne’e depedente liu ba de’it mina, mina ne’e mós mai de’it iha Bayu Undan ne’ebé
kuaze iha mina no hotu ona ita tau duni investimentu ne’ebé mak iha equidadae
no bonds, nia montante agora 17 millaun,” dehan Antoninho Bianco.
Tinan hirak liu kuaze tinan
sanulu resin, ita uza osan via dezenvolvimentu balun ne’ebé mak liga ho povu
nia moris, hanesan agrikultura sira ne’ebé mak 76 pursentu (76%), ema povu sira
ne’e sira to’os na’in natar na’in, haki’ak animal bara-barak ne’ebé mak liga
direita povu nia moris, maibe to’o ohin loron ne’e ita sei hare’e katak
depedente tanba ita importasaun husi rai liur.
Tuir Prezidente Komisaun D
hatete, aspeitu ami nia politika hare’e katak ekonomia Dezenvolvimentu Tuir ami
nia politika hare’e katak, ekonomia sente saudavel ba oin ne’e, depende rai
ne’e produs saida, ba ne’ebé ita nia produsaun ne’e garanti sustentablidade ita
nia dezenvolvimentu ekonomia, kreximentu ekonomia ne’e liga ho saida mak ita
nia ekonomia infrenta, tanba ita nia exportasaun uluk liu ne’e minerai maibe
agora buat ne’e tun ona mai no ita tenke buka produsaun sira seluk laos minarai
de’it. Nia informa solusaun atu rekopera Ekonomia iha Rai Laran, mak
orsamentu jerál do estadu Tinan 2020 nian.
Tuir Country Director PARCIC
Timor-Leste Junko Ito nia Observasaun ba merkadoria iha Rai laran, Komprador
sira maioria ema eatranjeiru Timoroan Ladun Sosa. “Bazeia ba ami nia
observasaun, Timor-Leste Merkadoria ne’e ki’ik tebes no liu-liu ba produtu
lokál sira ne’ebé mak durante ne’e fa’an iha loja no merkadu sira nia komprador
sira bo’ot liu mak ema estrajeiru ne’ebé mak hela iha Timor-Leste, maibe
maioria Timor-Leste fila ona ba sira nia rai, antes Estadu emerjensia hahú,”
Informa Junko Ito.
Nia salienta, ami akonpana
liu-liu produtu lokál la folin, uluk kedas ita tenta atu fó merkadu ba produtu
lokál maibe depois de COVID-19 sente katak lafolin liu ida ne'e mak impaktu
Direta, Ha'u hanoin preokupasaun Ida mak depois situasaun Ida ne'e dependensia
ekonomia ba orsamentu do estadu, karik sei maka’as liu Tan, karik ita mak
politika Ho implementasaun ida ne'ebè mak Di'ak atu Dezenvolve ita nia
ekonómia, maibe Difisil tebes atu realiza Diversifika Ita nia ekonómia.
Iha fatin hanesan Emprezariu Rui
Castro hatete la’os COVID mosu mak ekonómia Timor monu maibé ho Impasse
Politika Mak hamonu Ekonómia rai laran. "Ekonómia Timor monu tanba COVID,
ita haluha katak la’os iha COVID nia tempu, Timor nia Problema ekonomia ne'e,
mai kedas iha tinan 2017-2018-2019 husi hahalok politika ne'ebe instabilidade
Governasaun politika orsamentu Xumba," hatete Rui Castro.
Nia esplika ho surtu COVID iha
Timor taka hotu aktus politika ne'e mak foin mosu komisaun rekooperasaun
ekonómia. “Impaktu husi krize politika mosu iha tinan 2017 mai to’o COVID, mak
liga maka’as ba setór privadu nasionál sira nomos setór produtivas sira,"
hetete emprezariu ne’e. Nia esplika, dalabarak ita halo kampaña furak,
liuliu produtu lokál, komprador produtu lokál so ema liur, Timoroan lakon nia
identidade, Timor lafi'ar nia-an no lafiar nia Produtu, fiar tiha ema seluk
nian, iha eventu bara-barak oinsa ita kontribui Timor ne'e sai dependente, ba
iha produtu estranjeiru.
Emprezáriu ne'e husu Timor
hotu-hotu halo reflesaun hateke ba oin ita tenke konsolida reforsa ita nia
matenek, ita nia rekursu hotu-hotu atu lori Timor ba Dezenvolvimentu, tanba iha
situasaun COVID membru Governu la viajem barak ba rai Liur entaun ho osan ne'e
bele rekoperasaun ekonomia iha Rai laran, liuliu produs produtu nia kuantidade,
atu ita labele importa tan produtu sira husi Liur. (BT)
Guida | Business Timor
Lee mós iha BT:
Sem comentários:
Enviar um comentário