UEUMB Konvida KAK Sensibiliza Kombate Korupsaun

DILI, (ANTIL) – Uniaun Estudante Universitáriu Munisípiu Baucau (UEUMB) konvida Komisaun Anti Korupsaun (KAK) hodi sensibiliza mekanizmu prevensaun no kombate korupsaun nune’e bele hakle’an koñesimentu no hasa’e kapasidade estudante sira nian.

Sensibilizasaun ne’ebé hala’o iha Delta II, Komoro, Sesta (10/2) ne’e, Ofisiál Unidade Promosaun Valores no Integridade, Henrique Lopes esplika ba membru UEUMB sira katak iha tipu korupsaun oioin mak hanesan korupsaun pásiva (ilisitu), korupsaun pasiva (lisitu), korupsaun ativa, pekulatu, pekulatu uzu, abuzu poder no partisipasaun ekonomia iha negósiu.

Korupsaun hirak ne’e tuir kodigu penál, lei KAK númeru 8/2009, artigu 292 (korupsaun pásiva ba aktu ilísitu) ne’e kontra lei katak funsionáriu ne’ebé, nia rasik ka liuhusi ema seluk ho nia konsentimentu ka ratifikasaun, husu ka ba ema datoluk, vantajen patrimoniál ka la’ós patrimoniál ka ninia promesa, ba kualker asaun ka omisaun ne’ebé kontráriu ho dever sira, maske mosu molok hahusuk. Ne’e kondena ho kastigu tinan tolu to’o tinan lima.

Korupsaun pásiva ba aktu lísitu (la kontra lei), artigu 293 katak funsionáriu ne’ebé nia rasik, ka liuhusi ema seluk, ho nia konsentimentu ratifika, husu ka simu, ba nia ka ema datoluk, vantajen patrimoniál ka la’ós patrimoniál ka vantajen nia promesa, ba hahalok naran ida ka omisaun ne’ebé la kontráriu ho dever sira kargu nian, maske molok hahusuk ka hatan. Ne’e kondena ho kastigu tinan tolu ka multa.

Artigu 294 (korupsaun ativa) katak ema ida ne’ebé nia rasik, ka husi ema seluk no ninia autorizasaun ka ratifikasaun, fó ka promote ba funsionáriu kona-ba ema seluk ho ninia konsentimentu, vantajen patrimoniál ka la’ós patrimoniál ba funsionáriu ne’ebé la-merese hetan ho intensaun hanesan iha artigu 292 no 293. Ne’e kondena ho kastigu tinan tolu to’o tinan sanulu.

Artigu 295 (pekulatu) katak funsionáriu ne’ebé la ho lejitimidade (la tuir lei) foti ba nia di’ak rasik ka ema seluk, osan ka sasan movel, públiku ka partikulár ne’ebé entrega ba nia,  iha nia liman ka nia bele hetan asesu ba tanba ninia funsaun sira. Ne’e kondena ho kastigu tinan tolu to’o tinan sanulu.

Artigu 296 (pekulatu uzu) katak funsionáriu ida ne’ebé uza ka husik ema seluk ho finalidade hirak ne’ebé la loloos, kareta sira ka movel sira ne’ebé ho valór boot (signifikativu), ne’ebé entrega ona ba nia, iha ninia liman ka nia bele hetan asesu ba sasan hirak ne’e tanba ninian funsaun sira. Ne’e kondena ho kastigu tinan rua, kuandu sasan hirak ne’e sei iha nia liman.

Artigu 297 (abuzu poder) ezetu artigu 298, katak funsionáriu ne’ebé abuzu poder ka viola dever hirak ne’ebé ka’it ho ninia funsaun sira, ho intensaun hetan ba nia rasik ka ba ema datoluk, benefísiu ne’ebé la tuir lei. Ne’e kondena ho kastigu tinan ida to’o tinan haat.

Artigu 299 (partisipasaun ekonómika) katak funsionáriu ne’ebé tanba razaun hala’o kna’ar públiku tenke intervene iha kontaktu ka operasaun seluk ka atividade, no aproveita kondisaun ida ne’e, hodi hetan ba nia ka ema datoluk, diretamente ka liuhusi ema seluk, vantajen patrimoniál ka liu dalan seluk ruma, partisipasaun ekonómika ne’ebé la tuir dalan loloos, nune’e hamosu prejuízo ba interese públiku ne’ebé nia tenke administra, fiskaliza no defende ka hala’o duni. Ne’e kondena ho kastigu tinan rua to’o tinan ualu.

Ofisiál Henrique Lopes informa, kríme korupsaun ne’e bele mosu tanba la kontrola án/kan ten, la iha transparánsia, solidaridade negativa, komprensaun negativa, instabilidade polítika, dezastre naturais no projetu emerjénsia.

Ho nune’e, bainhira funsionáriu ka ajente administrativa ida bainhira deskobre komete kazu korupsaun sei hetan sansaun sívil (sai husi funsionáriu), sansaun administrativa (pozisaun ka muda husi fatin serbisu) no sansaun criminal (tama kadeia ka kastigu).

Prezidente UEUMB, Abilio Barbosa Pereira agradese KAK tanba bele fahe koñesimentu ba sira. “Ha’u-nia mensajen husu KAK atu labele to’o de’it iha ne’e tanba ho koñesimentu ne’ebé fahe ona bele hasa’e koñesimentu no kumprensaun kona-ba oinsá prevene no kombate korupsaun,” nia agradese.

Nune’e mós, partisipante UEUMB ida, Amandio dos Santos husu ba KAK atu envolve nafatin estudante UEUMB sira atu envolve nafatin iha atividade ruma ne’ebé KAK organiza hanesan peskiza no hametin nafatin relasaun entre órgaun estadu independente ida ne’e ho organizasaun akadémika ne’e rasik.

Partisipante ba atividade sensibilizasaun ne’e estudante ativu no alumni sira ne’ebé envolve iha UEUMB ne’e rasik hanesan Universidade Nacional Timor Lorosa’e (UNTL), Universidade Oriental (UNITAL), Universidade Dili (UNDIL), Díli Institute of Tecnology (DIT), Institute of Bussiness (IOB) no seluk tan. (jornalista: Rafael Belo; editora: Rita Almeida)

Foto: Membru UEUMB sira. Foto espesiál