JSMP: Presiza iha Artigu Espesifiku ba Krime Insestu

DILI: Bazeia ba monitorizasaun husi Programa Monitorizasaun Sistema Judisial (JSMP) hatudu katak durante ne’e vitima ba kazu Violasaun Seksual (VS) husi membru familia ka Krime Insestu seidauk hetan justisa.

Tuir JSMP nia monitorizasaun, durante ne’e vitima sira ne’ebé hetan violasaun seksual husi sira-nia membru familia hela iha uma-mahon no suspeitu sira kontinua livre.

“Vitima sira dala-barak ba hela iha uma mahon ho duransaun tinan 4 ka 5 nia laran, maibé vitima nia aman ka tiun, avo (ne’ebé halo VS) hela livre iha li’ur, sente livre loos. Tanba sente katak krime insestu ne’e la krime,” deklara Direitór Ezekutivu JSMP Luis Oliveira Sampaio bainhira hala’o diskusaun kona-ba relatoriu Insestu no nesesidade atu altera Kodigu Penal Timor Leste iha Salaun enkontru Igreja Presiteriana Ebenezer, Kaikoli, Kinta (20/09).

Bazeia ba dadus ne’ebé JSMP rekolla, hahú husi tinan 2012 to’o tinan 2018 iha kazu insestu hamutuk 49. “Maibé Ita laiha kapasidade atu indentifika ba kazu sira ne’ebé la konsege to’o mai iha Tribunál, no balun tanba dezafiu, hetan presaun husi familia, tanba ne’e mak kazu ne’e barak liu iha li’ur ne’eba,” dehan Luis.

Tuir nia, insestu nu’udar kazu krime ne’ebé komplikadu tanba ninia natureza ne’ebé kompleksu mós.

“Tanba iha kazu balun aman envolve ba kazu abuzu seksual. Kazu ne’e akontense fila-fila depois vitima ne’e isin-rua mak foin kazu aprezenta ba iha Polisia, depois prosesu ba tribunál,” katak nia.

Tanba kompleksu, JSMP sujere atu estadu tau atensaun liu husi mekanismu ida atu promove no proteze.

“Ami konklui nafatin, sublina importansia ba asaun kodigu penal, atu tau artigu espesifiku alineia espesifiku iha artigu ezijente sira iha kodigu penal par bele inkorpora, atu nune’e kazu insestu ne’e hanesan krime espesifiku ida ka nia sirkuntansia ne’ebé diferente ho krime abuzu seksual,” dehan Diretór Ezekutivu ne’e.

Nia hatete tan, JSMP aprezenta aprezenta ona relatoriu ida bazeia ba estudu ne’ebé halo iha Tribunál relasiona ho preokupasaun ba krime insestu, liu-liu ba nia prosedimentu no mós dezafiu.

Iha tinan 2015, nia hatutan, JSMP hato’o relatoriu ida ba Parlamentu Nasionál atu bele indentifika meius hodi responde ba faktu ne’ebé JSMP hetan iha Tribunál.

“Maibé to’o agora JSMP seidauk hetan resposta adekuada ba relatoriu ne’ebé ami levanta,” dehan nia.

Iha fatin hanesan Prezidente Komisaun A Parlamentu Nasionál, Carmelita Moniz konsidera hanoin husi JSMP ne’e interesante.

“Krime insestu ne’e presiza ita haklean liu tan katak kazu insestu ne’e presiza ka lae... tanba ne’e ha’u iha konkluzaun ida katak ita presiza kriminaliza ba kazu insestu,” dehan Carmelita.

 Maibé, nia sujere atu presiza determina grau husi krime ne’e.

“Kazu insestu ne’e to’o grau ida ne’ebé, kategoria saida mak tenke hatete dehan katak ida ne’e kazu insestu,” dehan nia.

Martinha Gusmão | Independente