SETOR PRIVADU TENKI FORTI HASAE KRESIMENTU EKONOMIA

DILI - Setor privadu nasional tenki forte hodi hasae kresimentu ekonomia iha Timor-Leste  ne’ebé tun porsentu 2.6% no oinsa emprezariu sira nasional tenki investe iha area produtivu. “Setor privadu nasional nia papel ba dezenvolvimentu ekonomia hodi hasae kresimentu ekonomia sei menus, tanba agora reseitas ne’ebé ita uza husi minarai. Setor privadu sira tenki kria setor alternativu ruma para bele dudu dezenvolvimentu ekonomia ba oin, se lae kresimentu ekonomia sei la fo impaktu positivu ba prosesu dezenvolvimentu ekonomia iha nasaun ida ne’e,” dehan Reitor Institute of Business (IOB) Agosto da Conceicão Soares ba jornalista BT, tersa (09/06) iha Kampus B Pantai Kelapa Dili.

Tuir informasaun ne’ebé fo sai husi  Vise Ministru Finansas Helder Lopes foin lalais ne’e katak kresimentu ekonomia TL tun ba porsentu 2.6,  tanba ne’e Agosto husu ba setor privadu nasional atu halo investimentu iha setor produtivu hodi dudu kresimentu ekonomia nasaun. Tuir nia kresimentu ekonomia tun bele hare husi reseitas konsume nasaun nian no mos investimentu  kona-ba esportasaun no importasaun tanba sira ne’e mak fo impaktu maka’as ba kresimentu ekonomia nasaun Timor-Leste.

Nia dehan, husi investimentu, eksportasaun, importasaun  no  konsumu ne’ebé mak iha laiha balansu entaun bele akontese kresimentus ekonomia iha TL tanba agora osan ne’ebé mak Timor iha barak liu sai ba ema estranjeiru no osan iha rai laran kiik tebes. Reitor IOB fo sujestaun ba setor privadu nasional sira katak tenki buka alternativu saida mak bele fo benefisiu ba dezenvilvimentu ekonomia iha iha nasaun foun ne’e. Tuir nia ohin loron  TL nia reseitas barak liu mai husi minarai, oinsa setor privadu no setor koperativa tenki fo apoiu masimu hodi nune’e bele dudu prosesu dezenvolvimentu ekonomia iha pais ida ne’e.

“Dadus ne’ebé ami foti empreza hamutuk 5000 mil ital kuaze porsentu 65% mak iha konstrusaun nia laran maibe ba area industria ne’e menenus tebes tanba emprezariu nasional sira barak liu halai ba konstrusaun”,Reitor IOB  ne’e esplika. Nia dehan ohin loron setor privadu sira hadau malu mak projetu husi governu kuando projeitu hotu entaun la lao ona tanba ne’e mak indika  laiha susentabilidade ba prosesu atu bele kria tan kampu de traballo nomos buat foun hodi ajuda dezemvolvimentu ekonomia nasaun nian.

Tuir akademiku ne’e katak setor industria iha nasaun foun ne’e kuaze porsentu 5-10 deit, tanba ne’e ladun kontribui makas ba kresimentu ekonomia nasaun nian. Tanba ne’e nia husu ba emprezarismu sira tenki iha espritu emprezarismu kriativu no inovativu labele hein deit projetu maibe oinsa mak bele halo inovasaun ba sira nia empreza. Nia dehan emprezariu nasional sira bele hare oportunidade no buat ne’ebé mak iha tenki foti sai hanesan atividade negosiu tanba agora dadauk Xina ho Indonesia mak domina husi buat kiik to’o bo’ot tanba TL adopta sistema merkadu livre.

“Buat ne’ebé timoroan  bele halo nusa governu fo fali oportunidade ema atu tama mai investe iha timor hanesan sosa rai hodi hari uma depois ikus mai komesa halo atividade negosiu,”dehan nia. Nia dehan hare ba ekonomia nasaun nian ohin loron bele fo impaktu ba TL atu adere ba ASEAN tanba ne’e nia husu ba emprezariu sira atu sai emprezariu ne’ebé kreativu no inovativu. Nia husu mos ba governu atu fo apoiu masimu hanesan fasilidade hodi hasae tan emprezariu sira nia koñesementu iha area emprezarismu  hanesan treinamentu atu nune’e bele hasae tan matenek ba emprezariu.

Governu mos tenki hanoin oinsa mak bele iha politika diak hodi fo oportunidade ba emprezariu sira atu bele asesu finanseiru iha banku no banku mos labele fo jurus ne’ebé boot ba emprezariu sira. Tuir nia papel governu nian atu loke odamatan ba nasaun liu-liu ema ne’ebé empreza bo’ot sira hodi halo koperasaun entre empreza timor ho empreza husi nasaun seluk atu nune’e timoroan bele hadia sira nia karakteristiku. “Emprezariu nasional iha ne’e sei menus konaba emprezarismu tanba emprezarismu seidauk kria kreativu no inovativu sei menus maibe ida ne’e presiza hasai tan kunesementu iha area emprezarismu nian,”dehan nia.

Nia dehan governu  tenki ajuda no hasae formasaun liu husi Instituti Apoiu Fomrmasaun Emprezarial (IADE) konaba area emprezarismu, oinsa mak bele apoiu sira liu husi banku maibe mos tenki fo jurus ne’ebé ki’ik. Kresimentu ekonomia tun ba porsentu 2.6% tanba setor privadu nasional sira la bookan  no depende liu ba minarai maibe mina ne’e iha tempu ida nia sei maran, oinsa osan ne’ebé husi fundus minarai bele hasai hodi investe ba setor produktivu. Nia sujere  mos ba governu diak liu TL uja ekonomia sustentabilidade hodi nune’e bele hatene rendimentus loro-loron nian, semana, fulan no tinan. (BT)

Business Timor – EJ-1