Komisaun C aparezenta relatoriu konferensia internasional, Timor Leste tenki adere ba OMK

Komisaun C Parlamentu Nasional (PN) ne’ebe trata ba asuntu Finasas Publika aprezenta relatoriu konaba Konfrensia ne’ebe halao husi Organizasaun Internasional Komersiu Mundial (OMK) ne’ebe mak halao iha Singapura iha fulan Julho liu ba.

Konfrensia Internasional durante loron tolu nia laran nebe koalia konaba tema “dezafius para o futuru” nee importansia ba Timor Leste mak oinsa prepara an atu adere ba Organizasaun Komersiu Mundial nee.

Hafoin rona aprezentasaun komisaun C, prezidenete Parlamentu Nasional, Vicente Guterres hateten, Timor Leste tenke prepara an sai membru ba organizasaun Komersial Mundial, tanba sei fo vantazen boot ba Timor Leste.

Maske Timor Leste ladauk sai hanesan membru ba organizasaun ne’ebe refere maibe espesialista sira husi Singapura kontaktu ona atu TL tama uluk ba organizasaun ne’e.

“Se bele ita tama uluk ba organizasaun mundial do komersiu depois domina todos mekanismu depois tama iha ASEAN, ida ne’e hanesan sira nia konsep tuir ka la tuir ne’e desizaun TL nian, maibe importante mak ita iha preparasaun intermus de rekursus humanus iha areas oi-oin, ita tenke iha, mas sedu ho tarde ita tenke tama,”deklara Vicenti Guterres iha plenaria Tersa (22/9) horseik.

Vicenti Guterres hatutan, dadaun ne’e intermus de rekursusu humanus hahu preparadu tiha ona hanesan estudante universitariu sira no ekonomista sira ne’ebe mak formadu iha areas ne’ebe refere hodi hahu prepara iha intermus de kanaliza ita nia formadu sira.

Relator iha aprezentasaun ne’e deputadu Antoninho Bianco nudar membru komisaun C aprezenta no akompanha husi vice komisaun C, deputada Izilda Manuela da Luz Pereira Soares. Iha aprezentasaun relatoriu ne’e, deputadu Antoninho Bianco hateten, iha konfrensia ne’e oinsa Nasaun ne’ebe mak hamahon an iha organizasaun komersiu mundial ne’e bele ratifika hodi bele fasilita nasaun sira hotu ne’ebe mak hamanan an iha organizasaun refere.

Haktuir Antoninho Bianco, Nasaun balu sei sai hanesan observadores e balu membru kompleitu ona, tantu Timor Leste seidauk sai nudar membru, maibe TL hetan nafatin konvite hodi partisipa konfrensia mundial komersiu mundial nian.

Deputadu bankada FRETILIN ne’e haktuir katak, enkuantu Timor Leste atu sai membru ba Organizasaun Mundial Komersiu ne’e persiza prepara an diak liu tan rekursus humanus, fasilidades no seluk tan.

Iha intervensaun deputadu Paulino Monteiro husi bankada Partidu Demokratiku (PD) hateten, importante tebes TL muda sistema sai janela unika.

“Sira nia sistema diak ida mak janela unika, iha janela unika ne’e sistema ida que sira kria kapas ne’ebe oinsa komisaun hato’o ba Governu oinsa bele halo mos estudu komparativu ida klean iha setor sira seluk para setor hotu-hotu ne’ebe iha liu-liu komersiu e industria no seluk tan. Tanba ita nia rai Alfandega mos susar teb-tebes, ba obras publikas no sel-seluk ita persiza hadia duni, ita uja sistema ida que diak atu evita mos korupsaun, evita manipulasaun no sleuk que ita haree to’o agora seidauk diak,”haklaken deputadu Paulino.

Nune’e mos deputadu Josefa Pereira husi bankada FRETILIN hateten persiza duni TL halo tuir sistema ne’ebe mak lao iha Singapura.

“Hau atu hatete deit katak, komisaun D foin dadauk ba iha Singapura mos to’o iha fatin ida ne’e ami haree sira nia jestaun ne’e lao diak teb-tebs, sira bele konsege iha loron ida bele hatama 18 milloens de kontetores e mais de U$ 33 milloens por ano de kontetores, e sira nia jestaun lao diak teb-tebes,”afirma deputada Josefa.

Nia espelika mos katak, iha Singapurta iha institusoen 2 ne’ebe mak toma konta ba iha Portu ne’e mak halo sira ninia jestaun ne’e lao diak e sira iha autoridade maritima e portuaria e portu de Singapura.

“E ida ne’ebe que sira tau MPA nia funsaun hanesan autoridade portuaria nia mos iha funsaun hanesan regulador portuaria e nia iha funsaun hanesan planeasdor dezenvolvimentu portuaria. E iha mos nia funsaun importante nia hanesan reprezentante do paiz iha relasoens interna ne’ebe que iha relasaun ba asuntu importasaun no exportasaun,”katak Josefa.

Iha biban ne’e deputada bankada FREILIN ne’e sujere, atu ita ninia Aportil ba halo sira nia estudu kompartivu hodi bele implementa iha TL konaba disiplina atendimentu iha partes hotu-hotu bele lao diak liu.

Entretantu deputadu bankada CNRT, Duarte Nunes haktuir katak, TL uja ezemplu Singapura janela unika ne’e importante teb-tebes para futuru bele hadia Portu, Aportil no Alfandega.

“Janela u nika ne’e importante tebes, tanba dala ruma ita nia Ró paradu e antri hela ida ne’e so ajuda ita para empreza sira selu tan multa no skay depois osan aumenta ne’e ita nia povu ne’ebe mak tenke selu sira nia osan,”tenik deputadu Duarte Nunes. bal

Jornal Nacional