DEVE INSTITUISAUN FINANSEIRA, GOVERNU GARANTE LA HUSIK TUSAN BA TIMOR

Governu Timor Leste halo impresta osan husi rai seluk atu halo investimentu iha rai laran. Tanba ne’e, Vise Ministru Finansas (MF), Helder Lopez garante katak, imprestimu sira ne’e sei la lori tusan ba Timor.

“Governu ne’e promete sei la husik tusan ba Timor no sei la husik Timor sofre ba imprestimu ne’e ne’ebe mak agora dadaun Governu debe hela husi ADB, banku mundial, JICA no mos China,”dehan Helder ba jornalista sira hafoin partisipa seremonia forum Dezenvolvimentu Nasional iha Hotel Timor, Segunda (9/5/2016).

‘’Hau hakarak dehan katak antes ita atu halo imprestimu, ita adopta uluk prinsipiu katak, se karik ita iha osan atu halo dezenvolvimentu nusa mak ita ba impresta fali mak halo dezenvolvimentu, tan ne’e mak ami tau kriteria fundamentu 4  antes ba deve no ita mos halo analiza katak to’o iha ne’e ita la bele deve ona,’’ Helder esplika tenik.

Prinsipiu 4 ne’e mak primieru atu ba impresta tenki baratu, signifika nia funan kik liu osan ne’ebe mak hetan husi investimentu, segundu osan impresta ne’e atu investe iha setor produtivu hodi  hetan returno nune’e fo fila fali osan ne’ebe mak impresta, depois bainhira Estadu Timor impresta osan husi Banku Mundial sira lori kedas sira nia ema hodi fo kunhesementu kapasitasaun ba Timor oan sira ne’ebe mak implementa projetu sira husi osan imprestimu no ikus liu mak bainhira Timor deve ona, entaun nia iha ona rekor, karik iha futuru mak atu impresta tan entaun ema bele iha fiar hodi fo nafatin.

Helder mos informa katak, agora ne’e Governu Timor Leste sei halo investimentu uluk ba setor infra-estrutura hodi kria fatin ba setor produtivu sira.

‘’Hau fo  kazu konkretu ida agrikultor sira iha Aileu produs modo barak tebes iha tinan kotuk, maibe tanba sira assesu merkadu la diak, tanba deit estrada la iha, entaun tinan oin mai sira la produs barak ona, tanba sira produs tiha barak maibe la assesu ba merkadu,’’ koalia Helder.

Helder hateten, Governu agora kria uluk kondisaun area infra-estruktura ho rekursu humanu hodi nune’e kria fatin ba setor produtividade sira asesu ba merkadu hodi diversifika ekonomia. Nune’e sei la depende maka’as ba reseitas fundu petroliferu.

To’o agora vise MF ne’e la hatene montante orsamentu hira mak Governu Timor Leste impresta ona, tanba orsamentu impresta sira ne’e aloka ba MOPTC hodi implementa projetu estrada no parte MOPTC mak hatene liu.

Kresimentu tun ba Digit ida

Kresimentu ekonomia iha Timor Leste oras ne’e dadaun tun ba digit ida  kompara ho tinan ne’ebe mak sae ba digit 2.

Helder Lopez hatete, kresimentu ekonomia uluk iha periodu tinan 2007 to’o 2011 iha media kresimentu ekonomia ne’e tun ba digit rua, signifika katak iha 10% ba leten.

‘’Depois iha periode 2011 hahu husi tinan 2012 to’o mai ohin lorom Governo muda tiha nia politika makro ekonomia, ho ninia objektivu hodi dudu buka kresimentu ekonomia husi bot ba kresimentu ekonomia ne’ebe maka kualidade no iha sustentabilidad,  signifika ita hakrak atu halo dezenvolvimentu ne’ebe maka povu hotu hetan benefisiu nomos ita hakrak halo  dezemvolvimentu ekonomia ne’ebe maka iha sustentabilidade, ”akresenta Helder,’’ informa  Vise Ministru Helder Lopez.

Nia hateten, atu iha dezemvolvimentu sustentabilidade ne’ebe maka diak, setor privadu sira maka tenki kontribui maka’as ba iha setor ekonomia i durante ne’e TL iha kresimentu ekonomia digit 2 ,tanba despeza politika maka domina ho ne’e maka Governo hakarak halo mudansa ba diresaun sira.

Iha fatin hanesan Ekonomista Timor oan João Mariano Saldanha hatete, kresimentu ekonomia ne’e tun ba dijit ida ka rua ne’e tenki iha, maibe berbasis iha Munisipiu atu nune’e kresimentu ekonomia ne’e sae nafatin.

“Double digit ne’e ita tau deit iha kapital ne’e maka sai problema ho nune’e maka sai problema nune’e maka halo prejudika ba iha kualidade ekonomia la dun diak,” tenik João Mariano. nia

Jornal Nacional