Feto Kontinua Laseguru Husi Violensia, MKHVBJ: Triste Bo’ot

Movimentu Kondena Hahalok Violensia Bazeia ba Jeneru (MKHVBJ) no igreja sente triste ho aktu violensia seksual no omisidio hasoru feto ne’ebe akontese foin lalais iha fatin ne’ebe diferente e sira kondena maka’as hahalok ida ne’e.

Hanesan publiku hatene ona, katak iha fulan Julhu nia laran komunidade (peskador ida) hetan tan mate isin feto ida iha area Hera nian ho kondisaun la ho roupa.

Enkuantu kazu rua seluk : ida akontese iha Suai, munisipio Covalima, iha ne’ebe feto klosan ida hetan nia mate isin iha du’ut laran tanba nia doben rasik mak oho, no ida seluk iha regiaun administrative especial Oe-Cusse –Ambeno, estudante feto ida hetan violasaun seksual husi nia namoradu ho nia kolega nain hitu (7). 

Porta voz MKHVBJ, Teresa Verdial de Araujo hateten Timor–Leste iha leis ne’ebe diak no asina ona tratados internasional, hanesan Konvensaun ba Eleminasaun Diskriminasaun oi-oin Hasoru Feto (CEDAW) no Konvensaun Direitu Labarik (KDL) hodi proteze feto sira, maibe feto kontinua la seguru.

“Triste bo’ot tanba violensia bazeia ba jeneru kontinua akontese, liu –liu hasoru feto no labarik sira iha ita nia rain,” nia preokupa, bainhira koalia iha konferensia imprensa iha salaun ALFeLa Vila-verde, Dili. 

Kona ba vitima (feto) ne’ebe hetan nia mate isin iha tasi area Hera nian, nia dehan governu halot ona nia mate isin iha semiteriu Kakaulidun.

Enkuantu suspeitu ba kazu omisidio iha Suai polisia kaer tiha ona no agora iha hela prosesu investigasaun. 

Ba kazu iha Oe-Cusse, nia hateten agora dadaun vitima iha hela tratamentu tanba hetan kanek todan iha ulun, hasan tohar no polisia kaptura tiha ona suspeitu sira.

Ho akontesementu hirak ne’e, movimentu husu autor tribunais no ministerio publiku atu tau prioridade ba kazu hirak ne’e no aselera prosesu investigasaun, nune’e bele prevene labele repete tan no familia vitima sira hetan duni justisa ne’ebe justu. 

Entretantu tuir dadus husi organizasaun Asistensia Legal ba Feto no Labarik (ALFeLa) tinan 2010 to’o June 2016, konsege foo ona akompanhamentu legal ba kazu violensia hasoru feto no labarik hamutuk 518, kompostu husi 237 kazu abuzu seksual no 281 violasaun seksual.

Husi kazu 518 ne’e, 40% mak hetan ona desizaun final husi tribunal, enkuantu 60% sei iha prosesu legal. 

Iha sorin seluk, reprezentante husi Igreja Katolika, Pe. Juvito Rego konsidera ne’e problema seriu no presiza halo identifikasaun ba kauza, nune’e bele kombate. 

“Ita presiza identifika nia abut,” nia hateten.

Tuir nia, ema sira ne’ebe halo aktu violensia hirak ne’e tanba lakon ona konsiensia pekadu, sira hanoin hahalok sira ne’e la’os sala. 

“Tenke lei konvensional mak organiza ema sira ne’e ba prizaun Becora no Gleno, e labele husik deit,” nia koalia ho seriu.

Alende ne’e, nia mos sujere ba organizasaun feto sira atu halo sosializasaun no aprosimasaun ba mane sira, tanba mane mak violentu.

Entretantu reprezentante husi Igreja Hosana, Pe. Domingos Alves hateten atu prevene aktu violensia hasoru feto, iha asuntu lima mak presiza fo atensaun no haforsa. 

Nia dehan, asuntu lima ne’e mak hanesan haforsa familia, edukasaun formal, governu tenke taka situs pornografia no igreja mos presiza integra informasaun sira iha dotrina. 

“Review fila fali kurikulum eskola nian, tenke hatama mos informasaun balun kona ba seksual livre no esplika lolos ba estudante sira,” nia sujere.

Iha parte seluk Vise Prezidente Rede Feto Timor-Leste, Alzira Reis preokupa tebes ho situasaun ida ne’e, tanba violensia hasoru feto husi loron ba loron aumenta.

“Husu ba polisia unidade patrulamentu atu halo patrulha ba fatin publiku sira ne’ebe iha potensia akontese violensia hasoru feto,” nia sujere.

Organizasaun feto kondena maka’as aktu ida ne’e, tanba ne’e husu ba autoridade judicial sira atu fo pena ne’ebe todan ba suspeitu sira ne’e.

The Dili Weekly