MEDIAONETIMOR
– Tama ba loron daruak, demonstrasaun Movimentu Universitariu Timor-Leste
(MUTL) hodi kontra III lejislatura nia kareta marka Prado ne’ebé sei halo
leilaun ne’e mosu brutalizmu hodi halo kareta maizu menus 12 hetan estragus no
estudante 13 maka hetan kapturasaun.
Demonstrasaun
daruak hala’o iha Loron, Segunda, (21/08/2017) iha Jardim Liceu, Universidade
Nasional Timor-Lorosa’e (UNTL) no balun seluk halo iha entre UNTL no uma fukun
Parlamentu Nasional (PN) nia oin.
Sira
ne’ebé hala’o iha resintu UNTL nia oin to’o iha situasaun ida deskute malu
entre Polisia hó estudante sira. Polísia haruka estudante atu labele hakbesik
a’an ba iha portaun PN nian. Maibé estudante sira hakilar mak’as liutan no dudu
malu. Polisia tahan labele.
Membru
MUTL hirak ne’e obriga ain lao ain mai to’o. Polisia fo seguransa hodi tahan
sira hamrik iha estrada deit. Labele tama ba laran. Sira ulun to’os hakarak
obriga a’an tama ba laran. Polisia dudu sira no hakiduk ba kotuk. Maibé hakiduk
ba kotuk, balun tuda husi kotuk.
Nune’e
polisia hasai latrimujenéru hodi duni manifestante sira. Hotu-hotu namkari.
Balun halai tama fali ba eskola laran. Husi tiru gas ne’e rezulta estudante
maizu menus nain 5 desmaya tanba kona gas. Vidru odamatan ida iha aula hosi
fakuldade edukasaun artes no humanidade nian rahun.
Manifestante
halai namkari. Media One Timor konsege rejista manifestante balun
halai ba to’o iha loja 88 nia oin, sira tuda fatuk hodi harahun kareta Radio
Televizaun Timor-Leste (RTTL,Ep) nian rua.
Iha
media sosial, balun relata, iha dalan fahe ha’at (perempatan-Indonezia) atu ba
stadium nia oin ema deskuñesidu ataka sira. Maske lakanek maibé kareta nia
vidru rahun hotu. Iha kareta laran hamutuk hó kondutor sira nain 3.
“Ami
ne’e kontinuador. Jerasaun foun ba rai ida ne’e. Imi hateten dehan jerasaun
foun tenki estuda. Ami estuda hela imi lori gas air mata (lakrimojéniu-Red)
mai sobu ami. Ita boot sira túr iha ne’eba ami maka hili. Seguransa nia farda
ne’e ami maka fo. Ami laiha seguransa laiha. Tanba seguransa para asegura ami.
Laos lori gas tiru ami sai husi prosesu aprendiajajem.”
Hateten
ida husi estudante Fakuldade Direitu, João Manuel Frederico ba jornalista sira
hodi lamenta ho atetude polisia nian ne’ebé tiru gas ba manifestante balun iha
liur hodi tama to’o iha salaun aprendeizajem laran. Media One Timor konsege
haré hetan vidru janela ida iha andar 3 rahun. Deskonfia wainhira tiru gas maka
kona.
João
hateten, ami luta ba nasaun no ema hotu nian. Luta ba ami nian inan-aman kbi’it
laek sira iha foho. Sira ne’ebé tempu eleisaun, imi tur iha PN ba bosok
funan-funan no renda-renda. Talin naruk-naruk hanesan ne’e. Tan ne’e ami mai
iha ne’e.
Hatutan
João, poder ne’ebé iha ne’e ami povu maka fó. Kuandu fó tiha ona tenki ezizi.
Ne’ebe ami fo ona ami ladun ezizi, labele mai viola fali ami nia dignidade. Ami
ne’e ema iha dignidade. Konstituisaun hateten, ema hotu-hotu igualdade no
deversu hanesan.
Ba jornalista,
Segundu komandante PNTL Munisipiu Dili, Euclides Belo afirma, iha manifestasaun
ne’e polisia kaptura manifestante hamutuk 13. Manifestante laiha ida maka
kanek, parte polisia iha nain rua maka kanek no kareta 12-resin mak hetan tuda
hosi menifestante sira. Daun-daun ne’e iha ona Komandu Munisipiu Dili. Balu sei
iha Komandu Jeral PNTL nian.
“Husu
ba membru Governu ka Funsionariu sira ne’ebe mak uja kareta no motor hetan tuda
hosi manifestante sira tenki halo keisa ba komandu PNTL Munisipiu Dili para
bele halo investigasaun,” tenik Euclides.
Hatan
ba kestaun tiru gas lakrimojéniu, Euclides Belo hatutan tanba PNTL balu kanek
no kareta patrimonia estadu mós rahun. Ne’e konsidera katak risku. Nune’e
kunvida PNTL bele uza rekursu ne’ebé tenki tiru gas para hodi bele asegura
situasaun.
Esplika
Euclides, iha semana kotuk reprezentante hosi estudante nain 20 halo inkontru
iha komandu PNTL Munisipiu Dili katak sira hakarak halo aktividade
demostrasaun. Bazeia ba lei fó opsaun ba distansia demonstrasaun tenke metrus
100.
No
opsaun seluk katak Euclides, maka membru MUTL sira hakarak halo demostrasaun
bo’ot entaun tenke ba iha Tasi-Tolu ou iha Becora. Hafoin iha loron Sabadu sira
resposta katak sira konkorda hodi tau poster deit. Maibe realidade hamosu fali
anarkizmu.
“Iha
grupu balu mós halo asaun fiziku hasoru PNTL. Entau bainhira autoridade
siguransa PNTL mak hetan kanek ona signifika katak PNTL tenke uja rekursu
ne’ebe mak iha para bele estabilija situasaun refere,” tenik Euclides.
Sasan
hirak ne’ebé hetan estragus;
- Kareta
besik 12 maka hetan estragus.
- Membru
PNTL nain 2 hetan kanek kman.
- Manifestante
maizu menus nain 5 dezmaya.
- Vidru
omatan ida iha UNTL Liceu nian rahun.
- Janela
ida iha sentru UNTL nian rahun.
- Hamutuk
manifestante nain 13 maka hetan kapturasaun.
Eduka
Deputadu
Husi
parte seluk tuir sosiadade sivil, Inocencio de Jesus Xavier ba Jornalista sira
katak, iha Manifestasaun ida ne’e estudante sira la halo krime. Parte PNTL
tenki uza sira nia normas prosidementu operasional bainhira atu halo asaun.
PNTL atu asegura seguransa, laos duni ema. Maka husu ba Providor Direitus
Humanu (PDHJ) no Ministerio Públiku atu halo investigasaun.
Inocencio
sujere ba Komandu PNTL atu loke rezimentu Lei PNTL nian hodi hare asaun sira
ne’ebé mak membru PNTL sira uja ne’e tuir duni lei ka lae. Se la tuir Lei
presija investiga Komandu Operasaun ne’ebé mak halo hela asaun iha
demonstrasaun ne’e.
“Tanba
ita nia Estadu de Direitu Demokratiku. Demostrasaun ne’e mós depende interese
povu nian para eduka deputadu sira atu labele hanoin foti povu nia osan ba sira
nia-a’an,” tenik Inocencio.
Iha
fatin hanesan Dekanu hosi Fakuldade Edukasaun Artes no Humanidade, Pedro Soares
lamenta hó modelu atuasaun sira. Tanba UNTL hanesan fatin aprendiazajem para
ema atu buka matenek nian.
“Ema
ne’ebé halo manifestasaun iha liur. Laos iha UNTL laran. Atuasaun PNTL ho
manifestante sira mak ladun profisional. Atuasaun sira halo infiltrasaun tama
to’o iha kampus UNTL laran, bainhira alunus ho professores sira halo hela
prossesu ensinu aprendiazajem,” katak Pedro.
Hatutan
Pedro, situasaun ne’e perturba alunus ho profersores sira ne’ebé mak halao hela
prossesu ensinu aprendisajen iha aulas. Tanba PNTL tiru gas latrimujeneru tama
iha UNTL laran hodi estraga odamatan.
“Hau
hanoin manifestasaun fora hosi Kampus UNTL. Iha liur ne’eba. Atuasaun labele
infiltra tama to’o iha UNTL laran tanba manisfestente sira ne’e laos hosi
entudante deit. Bele mos hosi ema liur mak mai aproveita provoka situasaun,”
hateten Dekanu Pedro.
Reportájem
Mário | José/Deonisio | Media One Timor
Sem comentários:
Enviar um comentário