Deputadu
Parlamentu Nasional (PN), Segunda (13/2), aprova ona lei eleisaun parlamentar
nian, ba partidu politiku (Parpol) ne’ebé atu hetan asentu iha Parlamentu
Nasional tenki hakat liu bareira 4%.
Lei
eleisaun parlamentar nian nee aprova iha Parlamentu Nasional ho votus a favor
43, kontra 10 no abstensaun 1. Ho aprovasaun bareira 4% mak Parpol sira atu
hetan kadeira ida iha Parlamentu Nasional tenki hetan votus 28 mil.
Lei
eleisaun anterior nian bareira 3% ho votus 21 mil maibe proposta bankada
FRETILIN nian hasae ba 4%, e proposta alterasaun husi bankada FRETILIN nian
aprova iha votasaun.
Deputadu
husi bankada CNRT, Cesar Valente ‘Pilotu’ hatete, PN aprova ona lei eleisaun
Parlamentar ne’e ho bareira 4%. “Lei ne’e, PN aprova ona,”dehan Pilotu via
telefone horiseik.
Nune’e
mos, Xefi bankada FRETILIN, Aniceto Guterres, informa katak, iha fatin-fatin
ema ko’alia katak, iha Timor Leste partidu barak demais.
“Kompara
ho ita nian rai ida ne’ebé ki’ik ho populasaun ki’ik, partidu ne’e barak
demais. La sala ita iha partidu 30 resin ona, maibé tanba demokrásia hanesan
ne’e, ita labele limita, tanba direitu ida ne’ebé garante husi konstituisaun,
akontese ita-nia rai ne’e, sai fali ultra demokrásia,”dehan Aniceto hodi
aprezenta proposta FRETILIN nian ne’e ba plenária PN.
Nia
hatutan, partidu politiku barak mak moris hanesan ema harii organizasaun
bai-bain, no partidu mosu nafatin de’it.
Nia
esklarese, iha tinan 2015, Parlamentu Nasionál halo alterasaun ba lei partidus
polítika atu hatodan rekezitus harii partidu ho númeru apoiantes 20.000, maibé
liu tiha ida ne’e, partidu foun rejista barak liu tan.
“Ita
imajina, se partidu sira ne’e ba tuir hotu elesoens, bele akonteses distorsaun,
reprezentatividade parlamentar ne’e bo’ot liu tan ho situasaun ida hanesan
ne’e,” relata Aniceto.
Nia
esklarese, situasaun ida ne’e klaru sei la ajuda kualidade demokrásia, la’os
atu hadia fali kualidade demokrásia. “Tanba ne’e ami halo proposta ida ne’e atu
hasa’e bareira ne’e ba 4%, liu-liu oinsa atu ita rasionaliza tan demokrásia
ne’e, no mós atu hadia tan kualidade demokrásia,” katak nia.
Nia
hatutan, FRETILIN hanoin atu hasa’e ba 5%, maibé hahú ho 4% ne’e la’o neneik
mak hadia ba oin tan.Maibé bainhira deputadu sira husi bankada tolu seluk
ne’ebé hetan asentu iha Parlamentu hanesan CNRT, PD no FM rona esplikasaun
FRETILIN nian atu hasa’e bareira ne’e ba 4%, sira hotu hatete katak, la
konkorda ho proposta ne’e, no sei vota kontra. Maibe realidade laiha.
Deputadu
Vicente Guterres husi bankada CNRT hatete katak, asuntu ida ne’e la’os foin mak
diskuti iha Parlamentu Nasionál, maibé desde primeiru legislatura ho bankada
parlamentar 12.
Nia
hatutan, mesmu hanesan ne’e, distorsia oit uan ho buat ne’ebé mak hatete ona
iha konstitusionál katak, konversaun votus no mandatus obdese ba sistema
reprezentasaun proporsionál.
“Distorsia
tanba ita iha ne’e lamenta kona ba kauza fundamental sira katak, eleisaun ba
eleisaun, iha eleitores barak mak la vota. Ita tau bareira 3% de’it, eleitores
ne’ebé mak ba vota, serka de 90.000 ba vota saugati de’it,”dehan Vicente
Guterres.
Nia
esplika, sira-nia vota saugati de’it, tanba sira nia votu ne’e la atinji 3% atu
hetan tu’ur iha Parlamentu Nasionál.
“Mesmu
3% ita iha ona problema ida ne’e, ita hasa’e tan 4%, ha’u la fiar eleitores
ne’ebé vota, sira nia votus sei la vale. Ha’u hein katak ita labele aumenta
tan, aomesmu 3% ne’e mós ita tenki hanoin didi’ak,” katak Vicente.
Nune’e
mós deputadu Virgilio Hornai husi bankada Partidu Demokrátiku (PD) mós dehan,
nia ko’alia hanesan PD ne’ebé mak iha asentu Parlamentar kadeira 8.
“Partisipasaun
eleitores ba eleisaun ne’e, ita haree husi bareira 3% ne’e de’it, tenki presiza
21.000 para pasa bareira ida ne’e. Agora ba tan 4%, ne’e 28.000 para pasa
bareira ka atu hetan asentu parlamentar ida,”relata Virgilio Hornai.
Nia
hatutan, ho hanoin ida katak rai Timor Leste ne’e ki’ik ho populasaun oituan,
maibé atu fó kualidade partisipasaun iha reprezentasaun, ne’e mós tenki partidu
sira ne’ebé mak la konsege tama iha Parlamentu karik, sei bele iha biban ida
ne’e mós sira bele halo esforsu atu hetan partisipasaun nia reprezentasaun iha
PN.
“Ha’u
nia preokupasaun mak ne’e, liga ho situasaun partidu ezistenti ka sira ne’ebé
hetan asentu parlamentar, partidu balu bele katroll tanba nia figura. Ne’ebé
ha’u hanoin, situasaun ida ne’e ami sei defende nafatin katak, karik hela ho 3%
atu nune’e, aban bainhira ita hanoin katak, sosiadade ne’e laiha dependensia ba
figura karik, sira bele vota ho sira nia koñesimentu tanba partidu ninia
progroma no partidu nia rekursu umanus ne’ebé mak kualifikadu,” afirma
Virgilio.
Nune’e
mós, Xefi bankada FRENTI MUDANÇA, José Luis Guterres mós dehan, tuir nia hanoin
ne’e, partidu barak ne’e la’os bareira ida 3% ka 4% ne’e.
“Partidu
barak mosu tanba lei partidu polítikus, lei fó apoiantes 20.000 atu ema
rejista. Mesmu ita aumenta ba 20.000 mas ema rejistu nafatin,” katak José Luis.
Nia
hatutan, situasaun ida ne’e mós motiva reflesaun ba partidu sira ne’ebé hetan
asentu iha PN.
“Ema
sira ne’ebé asina ne’e mós ita-nia povu, sira kala senti katak, ita ohin loron
tu’ur iha Parlamentu, karik ita la reprezenta sira di’ak karik, ou ita-nia
populasaun ruma hakarak levanta problema seluk para defende povu Timor Leste
nia hanoin no sira nia melloria des-kondisoens,” katak José Luis. Nia afirma,
atu uamenta bareira ne’e ba 4%, FRENTI MUDANÇA laiha problema, tanba povu mak
sei hili. “Maibé ami hanoin, ida ne’e mós la favorese ba demokrásia. Di’ak liu
ita mantein iha 3%, tanba 3% ne’e 21.000 mak bele tama iha Parlamentu, ha’u
hanoin ida ne’e la fasil,” katak nia.
José
Luis esklarese, ho limitasaun 3% ne’e de’it mós, ohin loron iha partidu sira
ne’ebé hetan asentu iha PN, partidu hat de’it.cos
Jornal
Nacional Diário
Sem comentários:
Enviar um comentário