Tribunal Rekursu timoroan
konfirma ona iha loron-sesta katak la'ós inkonstitusional norma hosi rejimentu
parlamentu Timor-Leste nian ne'ebé permiti hatún, kumpri kritériu balun, hosi
prezidente órgaun soberania nian.
Desizaun, hetan hosi Lusa no
transmiti ona ba prezidente Parlamentu Nasional, ba deputadu na'in 12 hosi
opozisaun no ba Prokurador-Jeral hosi Repúblika nian hatán nune'e ba pedidu ida
fiskalizasaun hosi konstitusionalidade nian, ne'ebé halo iha fulan liubá hosi
prezidente Parlamentu, Aniceto Guterres Lopes.
"Juís sira ne'ebé halo parte
iha koletivu hosi Tribunal Rekursu konkorda hodi la deklara
inkonstitusionalidade" hosi artifu 15 hosi rejimi, ne'ebé "laiha
kontaminasaun, formak ka tuir matéria hosi vísiu konstitusionalidade
ruma", hakerek iha rezolusaun.
Desizaun asina hosi juís sira
Deolindo dos Santos (prezidente ho relator), Guilhermino da Silva ho Edite
Palmira dos Reis.
Grupu juís sira konsidera katak
rejimentu fó ba parlamentu "kbiit ida hanesan ba eleisaun no mós ba
demisaun hosi nia prezidente", no konstitusionalidade ba elaborasaun hosi
rejimentu hanesan kompeténsia hosi Parlamentu Nasional, hatete hosi desizaun
ne'e.
Iha loron 11 Dezembru liubá,
Aniceto Guterres Lopes anunsia pedidu fiskalizasaun ketak ida, iha sekuénsia
hosi proposta ida ne'ebé aprezenta hosi opozisaun ba nia demisaun hosi kargu.
Iha kauza maka mudansa ida ba
artigu 15 hosi rejimentu, aprova iha fulan-Maiu tinan liubá, hodi permiti
hatún, ho maioria absoluta, prezidente ka elementu sira seluk hosi meza
Parlamentu Nasional nian.
Mudansa ne'e aprova, iha tempu
ne'ebé, ho mós votu sira konkorda nian hosi Frente Revolucionária de
Timor-Leste Independente (Fretilin), ne'ebé nia bankada iha momentu ne'ebá
lidera hosi Aniceto Guterres Lopes.
Artigu 15 hatete katak bele hatún
prezidente Parlamentu ho pedidu ida hosi "deputadu na'in 10", ho
prosesu ne'ebé hala'o "iha votasaun hosi eleisaun sekretu", no
presiza prezensa hosi 2/3 hosi deputadu sira no sim hosi maioria absoluta.
Mudansa sira aprova ona iha
momentu ne'ebé bankada hosi Governu, iha tempu ne'ebá lidera hosi Congresso
Nacional da Reconstrução Timorense (CNRT) - agora daudaun iha opozisaun -
hakarak hatún prezidente Parlamentu iha tempu ne'ebé, deputadu Vicente da Silva
Guterres, hosi CNRT.
Agora deputadu na'in 12 hosi
opozisaun defende fali demisaun hosi prezidente Parlamentu Nasional, ne'ebé
sira akuza katak "labele justifika nia inkapasidade jestaun nian, hodi
komplika" instituisaun no hodi buka krizi institusional ida hodi obriga
halo eleisaun antesipadu sira.
Iha testu ida, ho loron 04
Dezembru no asina hosi deputadu na'in 12 hosi deputadu na'in 35 hosi forsa tolu
opozisaun nian, CNRT, Partidu Libertasaun Popular (PLP) ho Kmanek Haburas
Unidade Nacional Timor Oan (KHUNTO), Aniceto Lopes hetan mós akuzasaun katak
viola regra rejimental sira no direitu hosi asesu Parlamentu Nasional nian ba
informasaun importante hodi deliberasaun konsiente ida hodi admiti tramitasaun
hosi proposta orsamentu retifikativu bainhira falta "hatudu motivu
adekuadu sira".
Opozisaun aprezenta ona, iha
loron 20 Novembru liubá, proposta sensura ida ba Governu no rekursu ida hasoru
desizaun ba tramitasaun orsamentu nian, testu ne'ebé seidauk iha markasaun ba
debate iha plenáriu.
Aniceto Guterres, ne'ebé uluk
hanesan líder hosi bankada Fretilin, eleitu ba prezidénsia Parlamentu nian ho
marjen mínimu hosi votu ida (33 kontra 32), bainhira sei hala'o hela
negosiasaun sira hodi harii Governu.
Votasaun hala'o ona liutiha loron
rua hafoin Fretilin asina tiha akordu entendimentu ida ho Partidu Demokrátiku
(PD) no ho KHUNTO hodi harii Governu ida koligasaun nian.
Iha parte ikus negosiasaun nian,
KHUNTO husik akordu no sai nune'e hanesan opozisaun, ne'ebé kontrola maioria
hosi fatin sira iha Parlamentu (hamutuk 35 hosi 65).
SAPO TL ho Lusa
Sem comentários:
Enviar um comentário