Governu ho Embaixador Novazelandia hadia plantasaun kafé iha Maubise

MAUBISE - Ministro Koordenador Asuntu Ekonomia no Ministeriu Agrikultura no Pesca, Estanislao da Silva hamutuk ho Embaixador Novazelandia halo rehabilitasaun ba plantasaun kafé iha Maubese atu nune’e bele hasae ekonomia iha rai laran. Ministru  kordenador asuntu ekonomia Estanislau da Silva  ba jornalista sira  kuarta (12/08) iha suku Hohorai  Maubesi katak, nia parte sente kontenti tanba  produsaun kafé sempre fo rezultandu, tanba koperativa kafé  atu dezemvolve programa insentivu ida ba rehabelitasaun kafé iha Timor-Leste.

"Hau senti kontenti no fo agradese ba governu Novazelandia  ne’ebé mak komprende situasaun no tulun ba Timor-Leste liu-liu ba dezemvolvimentu ne’e, maibe hau mos husu ba media sira atu fo sai ba publiku sira katak, rezultadu rehabelitasaun kafé nian, tanba ida ita kuda kafe foun, segundu tesi kafe tuan terseiru  halo inspansaun ba kultura kafé, maibe iha kafe arabika ne’e importante tebes  ida ne’e mak bolu kultura emblematika Timor nian no kafe ivirido  husi timor,” dehan Estanilao. 

Alende ida ne’e, nia esplika tan katak, kafé Ivirido tenki fo prioridade ba kafé  arabika tanba  kafé  ne’e imblema tebes ba Timor-Leste nian.  Iha parte seluk kafé rubusta mos importante  atu atu prioridade, ne’e duni  Ministeriu Agrikultura  sempre  tau prioridade ba rahabelitasaun kafé programa prioridade iha orsamentu  2016. “Prioridade ba ministeriu iha tinan oin mai tanba kafe Timor ne’e morin liu, laos nia morin deit maibe nia mos iha kualidade iha merdaku internasional,”dehan nia.

Nia informa kafé timor  ohin loron konsege  kuda iha  nasaun  barak hanesan iha Brazil ohin loron  bazeia ba ivridu ba kafe Timor  kuda iha Aceh, Kolombia, Amerika Latina ne’e mesak kafé timor nian deit, kafe ne’e Timor oan buka moris liu huis kafé ne’e   tanba komunidade sira hetan redimentu ne’e liu husi kafé, kuandu hadia plantasaun kafé  bele ajuda ba povu ki’ik sira hodi hetan osan no hasae ekonomia iha rai laran.

Iha fatin hanesan Embaixador Novazelandia, Jonajon Schuass hateten kafé timor sai hanesan produtu exportasaun nasaun foun ne’e nian tanba ne’e presiza tebes atu dezenvolve. “Aktividade ne’e hanesan iha hau nia nasaun no mos iha Timor -Leste tanba kafe ne’e sai hanesan produtu exportasaun iha Timor-Leste nian, maibe importante liu mak tenki tau inportansia ba  kafé ne’e ba timoroan sira, kafe ne’e sai hanesan serbisu ida ba timoroan sira atu buka moris, agrikultura sempre iha dala atu muda ba sira nia vida moris,” nia hateten.

Nia mos informa  tan katak, plantasaun kafé tuan no kafe foun ne’e  iha mudansa  no rehabelitasaun  tanba ne’e mak agrikultura sira simu fini hodi kuda iha area foun, tanba akvidade atu fo  benefisiu ekonomia   ba povu nia moris, povu sira mos komesa hatudu ona ba sira nia rendiemntu  husi agrikultur sira. Entretantu Maneger  Nasional koperativa Business Association (NCBA),  Xistu Moriz Piedade hateten  koperativa ne’e hahu  husi 2008 to’o  2011 mak estadu unidos Amerika liu husi azensia dezemvolvimentu nasional USAID  no Novazelandia  fo fiar ba  NCBA atu implemanta programa rehabelitasaun plantasaun kafé inkliu mos programa seluk hanesan habokur karau, floresta, habelar ai farina, fanila no produtu seluk tan  ne’ebé implenta iha distritu Ermera, Aileu Ainaro Likisa, Manufahi no Baucau .

Nia  dehan tan, liu husi  ajuda ba programa rehabelitasaun ba plantasaun kafé NCBA hamutuk ho tos nain sira halo ona ba plansaun kafe nia hamutuk 12 mil plantas  no konsege fahe fini kafé hamutuk dois milaun  kinetus  des, nebe’e kuda ona iha sira nai tos no ONG interansioanl sira sei kontina ajuda ba to’os nain sira, ne’ebe mak kuda fini kakao iha  115 PS tos nain hamutuk  seisentus  siukuenta uma kain.

“Maibe ami  mos fahe kakao oan  ba tos nain sira  ami sosa $2 kada kg, kakao  ami sosa iha Vikeke tonelada ida ona  inklui mos distritu sira seluk, besik ona 3 tonelada agora dadauk ne’e  iha  armagem hein atu fo ba komonidade sira atu  kuda,” nia haktuir. Nia mos dehan tan katak,bazeia ba rezultadu rehabelitasaun ne’ebé mak ONG  internasional sira fo ajuda hatutdu ona rezultadu  ba tos nain sira  atu nune’e bele hetan  nia benefisiu barak. (BT)

Business Timor - TyNa