RUSA 100 RESIN MATE IHA ILHA JACO

TUTUALA - Xefe  Suku Tutuala, António  da Fonseca sente triste tanba iha Ilha Jaco, rusa hamutuk 100 resin mak mate ona tanba kauza hosi bailoron, nune’e husu ba governu atu tau atensaun ba asuntu  ne’e.   

“Tinan uluk relatoriu hosi  peskador katak rusa 100 resin maka mate, ne’ebé oinsa maka hamutuk ho governu ita atu hanoin ba futuru ne’e liu-liu bailoron hanesan ne’e ita presiza fornese be para rusa ne’e bele hemu,” Xefe  Suku Tutuala, António  da Fonseca informa ba jornalista sira iha Ilha Jaco, Segunda (31/08).     

   

Lider lokal ne’e mós apresia tebes ho vontade politika hosi Ministériu Agrikultura e Pescas katak, iha tinan ida ne’e sei preve osan hodi kria tanki iha Illa Jaco para ense udan ben nune’e iha tempu  bailoron fornese ba balada fuik iha Ilha ne’e atu nune’e la bele mate.

“Mais ha’u hein bainhira mak MAP liu-liu Floresta Nasional mai implementa, ha’u prontu kolabora no kopera,” Xefe  Suku salienta.

Hodi esplika katak iha Ilha jaco riku balada fuik tanba ne’e merese tau matan hodi atrai turista. Balada sira ne’e mak hanesan meda, rusa, semea oi-oin no manu fuik ailaran.

Aleinde ne’e Jaco mós nia tasi no ahu ruin ne’ebé original inklui ikan oin-oin.

Tanba husu ba governu atu bele dezenvolve Jaco di’ak  liu tan para nune’e bele atrai turista hanesan mós iha Indonézia espesialmente Bali.

 “Tutuala rai ida ki’ik mais partensia hosi  ita nia nasaun Timor Leste. Ha’u mehi nafatin, aban bainrua ba ita nia jerasaun sira fatin ne’e sai hanesan Bali, nune’e se mak vizita Timor Leste, nia vizitasaun seidauk kompletu se seidauk tama tutuala iha Ilha Jaco,” Xefe  Suku António  da Fonseca haktuir ho fo hanoin katak atu hadia ilha Jaco kestaun tolu mak tenki hetan atensaun, ida mak ambiente, preserva kultura no dezenvolve Turismu.

Iha parte selukDiretór    Jerál    Biodiversida, Ministériu  Komesrsiu industria no Meiu Ambiente (MKIA) Rui dos Reis Pires hatete, Timor Leste uniku iha manu Kako’aok  tanba ne’e husu Komunidade atu kuida no labele oho animal fuik sira.

Exemplu mak iha Lagoa Tasi Tolu, tanba ne’e komunidade tenki proteje.

“Fatin sira hanesan iha Tasi Tolu, Ira-lalaro, no lagoa sira ne’e  hanesan fatin tranzitu ba sira, sira mai hela lai iha ne’eba, depois de ida ne’e sira semo fali ba iha Australia ne’eba, depois maka sira hosi  Australia mai fali iha fatin sira ne’e, depois maka sira fila fali ba iha sira nia fatin iha Sivieria ne’eba hafoin sira halo reprodusaun iha ne’eba depois sira nia oan sira ne’e bo’ot sira kontinua halo fali sira nia vaizen,” Rui dos Reis Pires informa ba Timor Post iha ninia servisu fatin, MKIA, Mandarin-Dili, horseik.

Nune’e nia husu atu estadu seriu tau atensaun ba iha lagoa sira hanesan Tasi tolu atu nune’e bele asegura sustentavel ba moris Manu fuik sira ne’e, inklui manu nativu.

Tanb governu liu hosi Ministériu  Komersiu  Industria no Meiu Ambiente, liu hosi  dirasaun Ambiente-Biodiversidade halo ona sosilaizasaun ba iha kada Municipiu to’o mos ba kada suku sira atu dezemina informasuan ba populasaun sira katak Balada fuik sira ne’ebé maka eziste iha Timor inklui ai horis sira ne’ebé  maka eziste iha rai ida ne’e importante para atu asegura sustentabel iha planeta ida ne’e.

Aliende ida ne’e mos informa ba komunidade sira katak animal fuik  no aihoris sira iha ne’ebé  mak ezsite iha rai ne’e ninia benifisiu ba ema ne’e saida.

Nune’e nia dehan tan sira nia parte sei hein lei ba  biodiversida ne’ebé oras ne’e iha Kosenllu Ministru hodi kompleta tan lei sira hanesan lei no 29/2009 nune’e sidadun ne’ebé kontra governu bele halo sansaun hasoru.

Nudar informasaun diretór ne’e aumenta manu fuik barak mak imigrante hosi  rai seluk, maibé  manu ne’ebé  maka rai nain ba iha rai Timor ne’e maka Uniku maka Kako’ak.

Manu Kako’ak ne’e so eziste de’it iha Illa Timor hosi  Kupang to’o Timor,  maibé  iha fatin seluk laiha.

“Entaun  Manu Kako’ak ne’e sei ita konserva didi’ak bele sai mos hanesan animal ida ne’e atrativu ba turista sira,” director esplika.

Hodi hatutan, Timor mos iha tan manu espesifiku hanesan Loriku ne’ebé  iha ninia baber ki’ik ne’e kor mean hanesan osan mean ne’e orijin Timor nian.

Seluk mak lenuk ne’ebé  maka eziste iha lagoa Iralalaro ne’e so eziste de’it iha Timor, maibé  iha fatin seluk laiha.

Ho ida ne’e nia husu populasaun hotu tenki muda mentalidade, atu hadomi ita nia balada fuik sira.

Tanba koalia kona konservasaun balada fuik la’ós governu nia responsabilidade de’it, maibe responsabilidade sidadaun Timor leste nian hotu.(jos/try)

Timor Post