Selesaun Jogadores Ba Labarik Iha Nivél Nasionál Konsidera Lajustu

Dili, Radio Liberdade Online - Inan Aman husi labarik ho otas ki’ik ne’ebé tuir treinu Futebool iha Sentru Juvenil, la menta ho atitudi treinadór ne’ebé maka halo selesaun ba jogu labarik nian iha Nivél Internasionál, tanba konsidera lajustu, tamba lafó oportunidade ba labarik sira seluk hodi ba hala’o jogu iha nasaun estranjeiru, maske hetan kuilifikasaun di’ak iha selesaun.

Relasiona ho kestaun ida ne’e Inocêncio de Jesus Xavier hanesan Program Officer AJAR [Asia Justice and Rights] nian hateten, hanesan sosiedade sivíl ne’ebé hadomi mundu Futebool, sira mós observa kona-ba problema ida-ne’e, no iha duni faktu ba lamentasaun hirak ne’e. 

“Reklamasaun husi Inan Aman sira ne’e mostra duni faktu ne’ebé akontese iha instituisaun ne’e rasik, tanba ami mós observa, no ami haree prátika sira ne’e akontese duni. Labarik sira ne’ebé iha Taibessi, iha Santa Cruz no mós iha bairo sira seluk. Ami hala’o enkontru ho sira ne’ebé idade 12 to’o 15, sira iha poténsia, no sira mós lamenta ho atitude dirijente sira nian, liuliu sira ne’ebé sai hanesan ekipa selesaun ne’ebé kualifikadu ka joga di’ak,” nia esplika ba jornalista Radio Liberdade Online.  

Nune’e Inocêncio hatutan kestaun hirak ne’e akontese tanba sistema Falimiarizmu ne’ebé maka sei forte iha nasaun ne’e, liuliu iha lideransa sira, “prátika sira ne’e akontese tanba ema sira kualifikadu ka joga bola di’ak la utiliza, maibé uza fali ema seluk ne’ebé maka besik liu sira, ka funsionáriu sira ne’ebe serbisu iha ne’ebá, no dirijente nia oan sira rasik  mak sai tiha hanesan kompañia privadu ba sira Lideransa ne’e.”

Hatán ba prekupasaun hirak ne’e Treinadór Jogadores Labarik nian Agustinho Mesquita Martins afirma katak, labarik sira ne’ebé maka ba hala’o jogu iha estranjeiru, sempre liu husi prosesu treina, hodi haree ba kapasidade no talentu joga nian, atu nune’e bele kompete iha Nivel Internasionál, “ema barak komentáriu ba asuntu ida ne’e, maibé atu ba jogu iha liur treinadór presiza haree labarik ne’e jogu di’ak, reprezenta nasaun ne’e tenki iha talentu jogu di’ak, la’os tur tur bolu de’it jogador, laiha prosesu treinu ida. Labarik hotu sei iha oportunidade hodi ba maibé tenki liu husi prosesu treina, tanba treinadór maka haree prosesu iha kampu laran, no labarik ne’ebé maka ba bei-beik ne’e tanba nia joga di’ak duni, la’os dehan tur naran bolu de’it.”

Entretantu iha biban ne’e Aman husi Jogadór deklara, bazeia ba evidénsia ne’ebé maka iha katak, nia oan selesionadu ona hodi tama iha Team inti 22, maibé lahetan oportunidade ba jogu iha Nível Internasionál. 

“Iha 2015 antes labarik sira sub-12 atu ba joga iha Korea, Centro halo selesaun ba labarik sira, ha’u nia oan selesionadu tama iha team inti 22 no selesaun ne’e hala’o husi Mr. Kim. Bele dehan selesaun ida-ne’ebe di’ak. Maibe, ikus mai banhira loron ikus atu aranka, ha’u nia oan nia naran lasai no mosu fali labarik balu ne’ebé latama iha selesaun inti Mr. Kim nian. Ha’u nia oan joga di’ak, faktu ne’e bázea ba ha’u nia haree rasik. Bázea mós ba informasaun ne’ebe ha’u halibur husi nia kolega sira ne’ebe sira joga hamutuk katak labarik ne’e joga di’ak. Nune’e mós ha’u nia oan nia senior sira mós dehan katak labarik nee joga di’ak duni. Ha’u kestióna purke labarik sira ne’ebé lorloron treinu laharuka ba, maibé sira ne’ebé latuir treinu mak ba´ fali. Ha’u deskonfia buat ruma laloos no ha’u laduun matak ema ruma, maibé dalaruma ema seluk mós bele hanoin no diskonfia hanesan ne’e. Maibé, atu diskovre ida-ne’e presiza halo investigasaun.” 

Nia mós fó faktu ida-tan katak nia oan sai jogadór mellór [pemain terbaik] iha Festival Priméira Dama ne’ebé hala’o iha Kampu Demokrasia iha 2015, maibé jogadór sira ne’ebé joga baibain deit mak liu fali iha selesaun.

“Iha tinan 2015, bainhira festival Primeira Dama nian, ne’ebé hala’o iha kampu demokrasia, ha’u nia oan mós sai jogadór mellhor [pemain terbaik.] Enta’u ida-ne’e faktu ida-ne’ebé ita bele dehan katak labarik ne’e joga di’ak duni. Infelismente, nia latama iha selasaun ekipa ne’ebé ba Korea tamba deit ho desizun ne’ebé lajustu husi nia treinaór sira.”

“Ha’u konsege ko’alia ho nia treinadór ida, maibé nia dehan buat hothotu Mr. Kim mak deside. Ne’e deklarasaun ida-ne’ebé  kontraríu fali ho desizaun ne’ebé Mr. Kim foti hodi hatama ha’u nia oan iha tim inti 22 ne’e. Fakta hatudu katak treinadór Timor oan sira mak hatene liu labarik sira nia jogu tamba sira mak lorloron akompaña,” nia haktuir.

Aman husi jogadór ne’e esklarese liutan katak, nia lamenta mós tanba ho kestaun ne’e fó impaktu psikolojia ba nia oan. Nune’e nia sujere ba Komisaun Direitu Labarik no mós Parlamentu Nasionál hodi tau matan ba asuntu ne’e.

“Ha’u lamenta tamba buat ne’e afeita labarik ninia psikolojia tamba bainhira nia rona katak nia naran lasai, nia komesa triste no tanis. Ha’u ho ninia mama koko hamaus, maibé labele. Nia laiha vontade atu bá eskola, sa tan estuda. Kuaze fulan ida nia laran, nia moris ho beban psikolojia ne’e”, Tenik Aman husi jogadór refere.

Haree ba kondisaun hirak ne’ebé maka Inan Aman no labarik sira enfrenta liu-liu ba psikolojia labarik nian, Inocêncio Xavier enkoraja Inan Aman sira atu bele halo keixa ba parte relevante hodi haree ba kestaun ne’e, no nia mós husu ba Komisaun Direitu Labarik nian atu asegura labarik sira iha prátika aksaun ne’ebé maka sira senti la justu. “Ha’u hanoin enkoraja ba Inan Aman sira atu halo reklamasaun no bele halo keixa  tanba, Viola labarik  sira nia direitu, no husu ba Komisaun Direitu Labarik hodi asegura katak labarik  sira ne’ebé maka iha potesialidade no modalidade ba desportu, pelo menos komisaun ne’e halo netik aksaun ruma hodi asegura labarik sira nia direitu, liu-liu iha prátika Futebool.”

Iha parte seluk Tékniku Superior Komisaun Direitu Labarik nian Madalena Guterres Correia hateten katak sira nia papél maka hodi proteje no asegura labarik sira iha aspetu hotu, maibé karik prátika ida ne’e akontese duni maka, bele dehan ida ne’e viola ona direitu labarik nian, tanba lafó oportunidade ba labarik sira ne’ebé hetan kualifikasaun di’ak iha selesaun hodi partisipa iha jogu ne’e, maibé presiza hatene loloos tanba saida mak ida ne’e akontese.

Klaru katak moris iha nasaun demokrátiku, labarik sira hotu iha direitu atu partisipa iha kualker aspetu ne’ebé liga ho dezenvovimentu nasionál, inklui hamorin nasaun Timor-Leste nia naran liu husi talentu labarik nian iha mundu Futebool.   Fidelia.

Rádio Liberdade Dili