PR TAUR LAMENTA, OSAN FAKAR SAUGATI, MONUMENTU 12 NOVEMBRU LA HALO

Prezidenti Repúblika (PR), Taur Matan Ruak, lamenta osan fakar saugati nian iha, maibé osan atu halo monumentu 12 Novembru nian to’o ohin loron la halo nafatin.

Konaba monumentu 12 Novembru ne’e Xefi Estadu haktuir katak, Prezidenti Komite 12 Novembru, Gregorio Saldanha hatete ona ba nia katak, osan la to’o atu hari’i monumentu 12 Novembru ne’e.

“Osan fakar saugati nian iha, ba halo monumentu laiha fali ka? nusa mak dehan osan laiha, osan laiha karik, Prezidenti Repúblika la’o ain, Primeiru Ministru la’o ain, Ministru sira mós la’o ain, be sa’e kareta mewah ne’e, nusa mak osan laiha,” PR Taur Matan Ruak, hato’o lia hirak ne’e iha ninia diskursu selebrasaun masakre Santa Cruz ba dala 25 (1991-2016) ne’ebe komemorasaun iha simiteriu Santa Cruz, Sabadu (12/11).

Xefe Estado haktuir katak, loron 12 Novembru ne’e sai loron nasionál ba joventude Timor Leste, tanba ne’e joventu hotu tenki orgullu ho loron ida ne’e.

“Ha’u seidauk kandidatu ba Prezidenti Repúblika, ko’alia antes kedas atu halo monumentu, tinan oin ha’u nia mandatu hotu, foin mak hari’i, pelemenus ha’u mate kontenti, rona katak, primeira pedra lansa ohin,” afirma Taur Matan Ruak.

Maibé Xefi Estadu ne’e mós husu ba membru Komite 12 Novembru sira atu labele haketak malu, tanba Timor Lesta sei presiza sira nia kontribuisaun.

 “Ha’u aproveita oportunidade ida ne’e, atu fó salvasaun espesial ba Komite 12 Novembru, Prezidenti ho nia membru sira tomak, tanba tinan-tinan sira la baruk hodi halibur ita iha fatin ida ne’e, atu hafanun ita, halo ita hanoin nafatin sira ne’ebé iha tinan 25 ba kotuk, fakar sira nia ran iha nasaun ida ne’e no iha fatin ida ne’e, para ohin ita hotu bele goza iha nasaun ida ne’e,”haklaken Xefi Estadu ne’e.

Taur Matan Ruak dehan, masakre iha Timor la’os iha Santa Cruz de’it, maibé akontese iha fat-fatin, iha Timor laran tomak, hanesan iha Kraras no fatin seluk tan.

“Ha’u haree imi ket-ketak, imi la hamutuk, hanesan Prezidenti Repúblika, hanesan imi nia maun, ne’ebé uluk ho imi fakar ran ba ukun aan, hakarak hatete ba imi para imi hamutuk, fahe malu partidu ne’e la’os problema, fahe malu iha lisan la’os problema, ida ne’e ki’ik oan liu, kompara buat ne’ebé  halibur ita, halibur ita mak ita nia futuru no ita nia oan no bee oan sira nia futuru,”sublinha Taur Matan Ruak.

Iha rai Timor Leste, laiha ema ida de’it mak halo funu, Timor-oan hot-hotu partisipa iha funu, balu barak no balu oituan, maibé hotu-hotu fó ninia kontribuisaun.

Tanba ne’e, Taur Matan Ruak husu ba Timor-oan hotu hakraik an no homilde, labele foti an, tanba baidade no orgullu, sei lahetan respeitu ema seluk nian, pelu kontrariu hetan fali desprezu.

“Se uluk la soe malu, tanba saida mak agora imi soe malu, imi hatete mai ha’u, mas li-liu ba faluk oan ki’ak sira, no maun alin sira ne’ebé agora moris hela, tanba saida mak ohin imi fahe malu, laiha razaun. Tanba saida mak ha’u hatete ida ne’e, iha ha’u nia gabinete, ha’u deside atu kondekora organizadores 12 Novembru, imi rasik hatete ba ha’u dehan katak, labele, hein lai, imi lahamutuk. Dalaruma ita hatudu iha oin buat hotu di’ak, mas iha kotuk ne’eba dodok ita subar tiha,” tenik nia.

Xefi Estadu ne’e haktuir, iha komemorasaun 12 Novembru ba dala 25 ne’e, nia hakarak mós presta omenazen ba familia 12 Novembru sira, lori nasaun tomak nia naran, tanba familia 12 Novembru generozu demais hodi fó sira nia oan sira sosa independensia nasaun ne’e nian.

“Ita hotu fó, mas imi fó liu, tanba ita ema moris la sosa no la fa’an iha merkadu no super merkadu, tanba ne’e, obrigadu barak, lori imi ami moris, lori imi nasaun moris, jerasaun ba jerasaun sei lahaluuha imi, imi nia oan sira pahlawan Timor Leste nian,” relata Taur Matan Ruak.

Eis Jeneral ho fitun rua ne’e dehan, ema balu hatete katak, erois funu nian hotu ona, agora buka fali erois foun, ida ne’e bosok ten, erois sira uluk mak hamrik nafatin, erois foun tama tan, hamutuk dezenvolve nasaun Timor Leste ba oin.

“Iha buat rua de’it ba ita ema, ida servisu para naran bo’o, ida seluk servisu para ema hadomi no hanoin ita. Ida ne’ebé mak di’ak liu, buka naran mak di’ak ka, hanoin mak di’ak?,” afirma Taur Matan Ruak.

Xefi Estadu ne’e hatutan, iha tinan 2003, nia organiza forsa sira ba hili materuin, ema balu kestiona katak, tanba saida mak forsa sira ba hili fali materuin. Maibé Taur Matan Ruak dehan, iha momentu ne’eba nia hatete ba ema sira ne’e katak, lisan iha Timor ne’e, laiha atu ema seluk ba hili fali ema seluk nia materuin.

“Ha’u ba hili no hakoe sira, tanba sira ha’u nia eroe, ita nia eroi no ita nia asuwain, sira hotu ne’ebé nega imi nia fabor, sira nia moris sei la naruk, rai sei han tiha hotu sira, matebian sira sei lori hotu sira, ba Maromak la simu, duni tan ba hotu iha inferno,” katak nia.

Taur Matan Ruak kontinua lamenta katak, tinan 15 liu tiha, ema balu kartus se iha hela nia isin lolon.

“Tanba saida mak kartus ida ne’e se iha hela laran, uluk ami iha ailaran, lori tudik ko’a de’it,  amestejia laiha, ohin iha tanba saida mak lako’a?. ha’u Prezidenti Repúblika, ha’u husu ba ha’u nia aan, mas ha’u husu ba Governu no Parlamentu, tanba saida, ha’u mo’e fali. Soldadu sira dehan ba ha’u, maun Matan Ruak, uluk iha ailaran o ibun bo’ot, agora mai fali ain sa’e tiha fali, ulun tu’un tiha, ha’u dehan, ha’u beik sala, beik sala ladi’ak liu,”akresenta nia.

Iha oportunidade ne’e Xefe Estadu hatutan, Timor-oan hot-hotu nia luta seidauk hotu, tanba ukun an hetan ona, moris di’ak seidauk hetan, tanba laiha ema ida ne’ebé uluk hakarak funu hodi hetan Prezidenti Repúblika.

“Uluk iha ami nia tempu, ami iha palavra de onra ida, di’ak liu lakon eskola, duke lakon nasaun. Ami nia eskola baku professor mak hetan diploma, tanba ne’e funu hotu ami halo buat ida lahatene, ema balu haruka ba tiha kotuk. Imi joventude nian agora ne’e, estuda, estuda, estuda dukur no mate iha livru nia leten,” katak Taur Matan Ruak. cos

Jornal Nacional