Dili 7 Dezembru 2024 (RCC) - Ativista Leonizo Maris Hateten Ita Seidauk Define Edukasaun Ho Loos Katak Iha Edukasaun Umanizasaun Ho Desumanizasaun No Edukasaun Sai Hanesan Instrumentu Ida Atu Muda Ema Sai Ema Nia Hatoo Lia Hirak Bainhira Talk Show Iha Radio Komunidade Komoro Ho Tópiku Edukasaun Umanizasaun Ka Edukasaun Desumanizasaun.
“Relasiona ho topiku ne’ebé mak iha atu dehan edukasaun entre umanizasaun ho desumanizasaun, tanba topiku ne’ebé mak iha interesante tebes atu ita deskuti, ita ko’alia kona-ba nasaun ida atu ba oin edukasaun ne’e instrumentu determinate atu bele konstrui futuru ida ne’ebé mak justru no prosperioridade entaun, durante ita rona dehan edukasaun importante maibé ita la define edukasaun ne’e nu’udar instrumentu ba liberta ema, ka edukasaun ne’e hanesan instrumentu atu bele manipula ka bele negosia ka atu bele esplora ema, termu baziku karik edukasaun nu’udar instrumentu atu habeik ema, simples de’it katak edukasaun ne’e atu liberta bele mos edukasaun la’os liberta. Edukasaun ne’e muda ema atu sai ema, ka edukasaun sai hanesan instrumentu ida hanesan ema ne’ebé mak iha osan uza atu bele negosiu ne’e importante tebes iha nasaun ne’ebé de’it maki ha setór edukasaun, ita avalia Sistema edukasaun ohin loron ita hala’o introdus duni politika libertasaun ka politika umanizasaun ou politika desumanizasaun ne’e, ita labele dehan de’it edukasaun importante maibé ne’e hanesan diskursu ne’ebé mak la’os ona novidade foun, maibé ideia ne’ebé baibain publiku utiliza, ita la define edukasaun ne’e ba liberta ka edukasaun ne’e ba hamukit ka hakbeik, husi ha’u nia analiza katak iha etapa ida atu define edukasaun ne’e ba liberta ka instrumentu ida ne’e mak importante tebes”, Dehan Leonizo.
Ativista ne’e subliña tan la to’o atu ko’alia de’it edukasaun ne’e importante maibé lori netik to’o etapa ida dehan edukasaun liberta, durante ukun-an Sistema edukasaun oeferese na mensajen kona-ba umanizasaun, libertasaun ona ka seidauk.
“Hanesan ohin ha’u introdus katak dalaruma ita iha publiku ita ladun rona, liuhosi kanal radio komunidade ida ne’e ita bele relata hanoin ne’ebé mak pelu menus relata hanoin ne’ebé mak foun, la to’o ita atu ko’alia edukasaun importante maibé lori netik to’o etapa ida dehan edukasaun ne’e ba liberta ka ba habosok, ka edukasaun ita uza hodi hetan lukru husi ne’ebá, ho objetivu ha’u lori topiku ida ho hanoin ida ne’ebé mak ema dehan la’os klo’ot maibé hanoin ida ema dehan hanoin ida ne’ebé mak luan liutan husi topiku ko’alia kona-ba edukasaun, oinsa ita bele analiza ka avalia ita nia Sistema edukasaun, durante ukun rasik-an ne’e Sistema edukasaun ne’e oferese duni ona mensajen kona-ba, libertasaun, umanizasaun ne’e konkretiza ona ka seidauk, topiku sira hanesan ita presiza relata atu publiku hahu analiza ka kualker ita nia setor sira ne’ebé mak lao iha ita nia rain, liuliu Sistema edukasaun ne’e rasik. Tanba ne’e ita ko’alia kona-ba edukasaun ne’e futuru jerasaun ninian no futuru rai ida ne’e ninian entaun ita presiza apresenta atu nune’e, pelu menus iha diskursu ne’ebé mak ka progresivu duni, atu provota iha nia hanoin ne’e kle’an liutan”. Tenik Nia
Nia afirma taniha tempo kolonizasaun nian ne’e edukasaun ne’e tuir de’it klase ka mistisu no edukasaun la oferese ba povu ki’ak nia oan sira atu eskola, depois mistisu nia oan sir aba eskola iha rai liur fila mai timor dehan ba povu timor katak kolonializasaun ne’e la di’ak ikus povu sira konsumu katak mate ka moris ukun rasik-an
“Oinsa Sistema edukasaun iha timor husi pasadu mai, bainhira ita haree kolonializmu portugues nia presenza iha timor ita haree sira oferese edukasaun ida ne’ebé mak, ita haree edukasaun ida ne’ebé mak tuir duni identidade, sira oferese edukasaun ba liurai nia oan, sira oferese edukasaun ba mistisu nia oan sira la oferese edukasaun ba misionariu sira, objetivu edukasaun liurai nia oan ho mistisu sira atu kontinua fila fali administra fila fali estadu colonial, momentu ne’ebá edukasaun tuir klase leten nian, hafoin ida ne’e haree katak sira ne’ebé mak hetan duni edukasaun ida ne’e mistisu sira ba eskola fila mai senti katak colonial la di’ak sira hamutuk fli ho timor-oan, apresenta ba povu timor katak kolonializmu ne’e la di’ak, kuda hanoin ida ne’ebé mak ema bolu nasiolista ka anti kolonializmu ne’e entaun sira edukasaun ida libertadór ne’e, sira haklaken pensamentu libertadór ne’e ba povu iha fatin hot-hotu ba joven, labarik, ferik katuas sira, ikus mai povu timor laran tomak konsumu liafuan ida dehan mate ka moris tenki ukun rasik-an ne’e resultadu husi Sistema edukasaun popular ne’ebé mak sira kuda iha periodu luta kontra kolonializmu depois kontra okupasaun Indonesia, ne’e edukasaun desumanizasaun ho rejime Portugal ho rejime Soeharto nian hanrinn ita oinsa atu dekor ideolojia pasasila, kuda hanoin timor ne’e estadu soberanu, orsamentu ne’ebé kada tinan aprova ne’e refleta duni ba kondisaun timor ka lae? Atu prepara duni rekursu umanu tuir duni nesesidade timor, husi ha’u nia avaliasaun politika ba orsamentu kada tinan aprova, ita haree katak orsamentu ida ne’ebé mak minimu liu atu bele kondisiona nesesidade edukasaun, haree tabela kada tinan orsamentu husi 10% tun mai kraik entaun atu responde ba nesesidade edukasaun hanesan insfraestrutura, rekursu umanu la sufisiente, hanesan bibleoteka ita nia osamentu ne’ebé ki’ik ita labele sosa livru, la prepara aula ida ne’ebé mak tuir duni kriteria, atu ita prepara kondisaun naton ba joven no labarik sira, difikuldade boot ida hasoru mak husi baziku ita la iha bibleoteka la iha fasilidade, to’o ikus ita nia rasizmu lee la iha, se iha baziku bibleoteka ha’u fiar katak to’o universidade ita iha kapasidade literasia, no lee iha obra rasik livru, husi ha’u nia avaliasaun estabelesimentu Sistema edukasaun ne’ebé mak ita hasoru iha timor seidauk to’o ba umaniza ema, ida seluk haree husi kontratu ba professor sira se ita dehan edukasaun ne’e importante duni, ha’u hanoin politika ida ko’alia kona-ba voluntariu, kontratadu ba mestre sira tenki hapara, maibé ita konsidera nu’udar ajenda ba rekursu umanu ita trata sira ho politiku dignu maka, husi orsamentu ne’e, la’os ita ejiji de’it orsamentu bo’ot depois tama tiha fali ba ida jestór nia bolsu lae, osan ne’ebé ita ejiji atu hasa’e atu nune’e nesesidade ne’ebé mak ligadu ho edukasaun ninia, ita tenki prepara bibleoteka la iha, eskola iha territoriu livru de’it mos la iha”, Haktuir Nia
Ativista ne’e ba povu katak tenki partisipa ativu iha prosesu ukun na’in sira foti desizaun katak desizaun ne’ebé sira foti ne’e refleta duni ba povi nia nesesidade ka lae.
“Hanoin katak ita iha esperitu ida libertadór ka umanizadór ne’e iha ona faze 1975 rejime kolonializadór husi liur, maibé depois ita ukun-an ita desvaloriza ka hakoi tiha esperitu edukasaun ne’ebé mak, maluk sira estudante husi rai liur mai sira organiza povu timor liuhosi organiza kooperativu, inklui oferese edukasaun, sira hala’o objetivu rua, ida kombate analfabetu, konsensializasun, bu’at ida ne’eb’e mak ha’u hakarak hameno ba publiku, ha’u hanoin katak ita tenki partisipa ativamentu ba prosesu desizaun ba públiku hot-hotu, tanba ita hanoin politika ne’e mak eleisaun ne’e de’it ne’e hanoin ida ne’ebé mak lori ita sai atan beibeik bai ta nia rain rasik, ha’u hanoin politika ne’e ligasaun ho desizaun, ita iha dever tomak, kada loron kada tempu ita tenki akompaña atu nune’e ita avalia sira nia desizaun ne’e tebes duni foti ba ita ka sira foti fó ba estranjeiru, desizaun foti ne’e reflete duni ba nesesidade povu ga lae? Atu nune’e ita senti katak ita na’in ba rai duni”. Nia Hakotu
Jornalista: Leo Alves | Editor: Luhamutu | Radio Comunidade Comoro
Sem comentários:
Enviar um comentário