JUSTISA IHA TL SEIDAUK LA’O LOS

Primeira Dama Timor-Leste, Isabel Ferreira, konsidera justisa ne’ebe maka la’o durante ne’e iha Timor Leste seidauk los.

‘’Ita nia autor justisa sira ne’e hein deit halo desizaun, juis hein iha tribunal halo julgamentu deit, Ministeriu Publiku halo deit akuzasaun no defensor publiku hein deit iha tribunal hasoru nia kliente, nunka buka tuir ema ne’e nia backraund oinsa, kriminozu ka lae no nia iha istoria krime ka lae,’’ hateten Isabel Ferreira ba jornalista sira, hafoin hasoru malu ho prezu sira iha Prizaun Gleno, Kuarta (17/06/2015). iha Prizaun Gleno bainhira hasoru malu ho prezu sira.

Isabel hatete, nia visita mai prizaun Gleno ne’e sai esperensia ida ba nia, liu-liu kona kona ba sistema judisiariu iha Timor Leste ne’ebe lao seidauk didiak, justisa ne’ebe ema hotu hein seidauk lao los.

“Durante ne’e ema hotu hein hakarak justisa ida justu no lia los atu hetan iha tribunal, maibe realidade ne’e seidauk akontese iha Timor nia tribunal,” hateten Isabel Ferreira.

Isabel laran trite tebes wainhira rona rasik husi prezu sira katak, to’o agora prezu balun la hasoru sira nia advogadu ka defensor sira , sira hasoru deit iha tribunal, depois juis sira mos la halo visita iha prizaun, sira hanoin ne’e laos juis nia papel juis hein iha tribunal atu halo julgamentu deit, MP hein akuza deit no defensor publiku mak iha kompotensia atu liga ho prezu sira.

“Se hanoin hanesan sala, ita liga dereita ho prezu ne’e nune’e bele trata ema hanesan no hasai desizaun ne’ebe justu,’’ afirma Isabel Ferreira.

Isabel haktuir prezu sira ne’ebe prizaun preventiva ne’e kleur tebes, lolos preventiva ne’e to deit fulna 6 ou tinan ida, maibe balun to’o ona tinan 2 mos seidauk prosesa.

Husi hahalo no atendimentu injustisa sira ne’e, hateten Isabel Ferreira, halo povu barak lakon konfiansa ba sistema jusitisa iha rai laran.

Hanesan inan ba nasaun ne’e nia kulia bebeik ona ho autor justisa sira bainhira hasoru malu, maibe hanesan sidadaun bain-bain nia iha kompotensia hato deit ba sira ne’ebe iha kompotensia liu atu haree kestaun ne’ebe mak sai prekupsaun ba ema hotu liu-liu ba sistema justisa.

Isabel mos fo apelu ba povu tomak katak, sistema justisa atu lao diak liu presiza ema hotu nia kontribuisaun no ema hotu servisu makas nune’e bele responde ba realidade labele hamosu tan injustisa iha povu nia let.

“‘Ita mos husu ba autor justisa sira atu umilde no onestu rona populasaun sira liu-liu ema sira ne’ebe halerik ba justisa atu estuda prekupasaun sira nian ne’ebe klean hodi responde ema hotu nia prekupasaun,’’ haklaken Isabel Ferreira.

Iha parte seluk Primeira Dama konsidera situsaun prizaun Timor diak liu nasaun seluk sira nian, tanba iha Timor dadur sira sei sai mai senti loron no anin. Iha nasaun seluk dadur sira sulan deit iha kuartu kik no la sai mai liur, pior liu iha nasaun balun prizaun halo iha rai okos, dadur sira nunka hare loro.

Iha fatin hanesan dadur Idalina Freitas bainhira halo diskusaun ho Primera Dama Isabel kestiona makas kona ba sistema justisa iha rai laran.

Tuir Idalina, durante ne’e nia nunka tuir julgamnetu iha tribunal, tanba nia iha hela Portugal, maibe bainhira fila mai tribunal foti ona desizaun fo sentensa ba nia ona, nein rona nia deklarasaun hanesan arguida.

‘’Ha’u triste ho sistema jusitsa ne’e, maibe hanesan sidadaun hau mai kumpri lai, prosesu rekursu ne’e buat ketak ida husik nia lao ba,’’ tenik Idalina.

Dadur Rosalina da Conceção Pinto senti desizaun ba nia la justu, tanba nia kaben mak komete krime, maibe tribunal kondena hotu nia, tanba tuir tribunal nia mos suporta nia kaben hodi komete krime.

Rosalina senti desizaun ne’e la merese ba nia, tanba tuir lolos ema sira ne’ebe mak servisu hamutuk ho nia keben ne’e mak hatene, Rosalina mos halo servisu ketak la hamutuk ho nia kaben tan nia lahatene saida mak nia kaben halo.

‘’Ho desizaun tribunal ne’e hau tenki husik hela hau niaa oan nain 4, karik senti katak hau mos suporta hau nia kaben, pelemenus desizaun ne’ebe justu hau labele soe hau nia oan,’’ dehan Rosalina.

Iha parte seluk dadur Teodoro Alves rekunhese nia sala, tan ne’e nia responsabiliza nia hahalok hodi kumpri sentensa ne’ebe tribunal fo, i nia mos konsidera komarka ne’e laos fatin kastigu, maibe fatin reflesaun, fatin aprende ba sira hodi hadia an.

Dadur sira mos husu ba Primeira Dama Isabel atu hato hela sira nia lia menon ba Prezidente da Republika Taur Matan Ruak, kona ba dadur sira ne’ebe senti la justu ho desizaun ne’e no senti autor justisa sira hamosu injusitsa ba sira, nune’e Prezidente hanesan aman ba nasaun ne’e bele hare kestaun ne’e no buka dalan rezolve.

Diretor Nasional servisu prizaun Helder Cosme konsidera, visita Primeira Dama Isabel Ferreira ne’e importante tebes ba reintegrasaun sosial, tanba primeira dama mai fo desiminasaun edukativu ba dadur sira.

‘’Ne’e importante tebes, nune’e dadur sira bele intrega fali lia fuan sira ne’e na sira nia an, familia no sosiadade, tanba eduksaun nudar fatin edukativu no reahabilitasaun ba dadur ne;e bele atinji ho diak,’’ hateten Helder.

Oras ne’e dadaun iha prizaun Gleno municipiu Ermera dadur hamutuk 91, kompostu husi feto nain 22 no mane 69. Dadur sira ne’e, nain 14 sei prizaun preventiva no nain 77 hetan ona sentensa. Prizaun Gleno iha bloku A to E, iha aula 1, sala kustura 1, sala ofisina 1, iha kapela no kujina. nia

Jornal Nacional