Aihan Supermerkadu Balun Kontaminadu Formalin

Sampel tolu husi 50 ne’ebe foti husi supermerkadu sira iha Dili laran identifikadu positive kontamina formalin.

Sampel sira ne’e hanesan ikan, na’an kabuar iha jelera laran inklui mos tahu no tempe ne’ebe faan iha supermerkadu diferente iha Dili. 

Sampel sira ne’e foti husi Ministerio Saude (MS) no Ministerio Comersio Industria e Ambiente (MCIA) no hala’o teste iha laboratorium nasional. Teste ida ne’e halao bazeia ba informasaun husi embaixada Amerika no Organizasaun Mundial Saude (OMS) iha Timor –Leste. 

Ministerios koleta sampel aihan hirak ne’e iha supermerkadu sira iha Dili laran bazeia ba informasaun husi embaixada Amerika no Organizasaun Mundial Saude (OMS) iha Timor –Leste. 

Diretora Jeral Prestasaun Servisu MS, dotora Odete Viegas hateten rezultado analiza laboratorium nian hatudu katak iha duni kontaminasaun kimiku hanesan formalin ba aihan hirak ne’e.
 

Formalin mak kimiku ne’ebe ema uza atu konserva aihan ne’ebe bele kauza ba moras kankru no kronika seluk bainhira ema konsumu. 

Nia dehan, rezultado analiza ne’e sei haruka ba ministra saude hodi foti desizaun inklui medidas ne’ebe governu tenke foti hasoru kompania supermerkadu sira ne’ebe fa’an aihan kontaminadu hirak ne’e. 

“Ita tenke foti medidas lalais, nune’e bele evita konsumedores sira labele hetan fali moras iha futuru mai,” nia hateten hafoin halo audiensia publika, iha Parlamentu Nasional, foin lalais ne’e. 

Nia hateten, koleta sampel ne’e halo deit iha supermerkadu sira ne’ebe fa’an aihan sira ne’ebe tau iha jelera, e seidauk halo ba iha aihan sira ne’ebe fa’an iha estrada ninin no merkadu lokal. 

Maske ate agora seidauk iha konsumedor ida mak komplain veneneadu, maibe ho informasuan ida ne’e sira bele hahu prevene aan ona, tanba kimiku sira iha aihan hirak ne’e perigu ba ema nia saude iha futuru.

Enkuantu tinan kotuk mosu informasaun ida katak ikan ne’ebe fa’an iha Timor kontaminadu formalin, entaun embaixada Australia no Amerika fo avizu kedas ba sira nia sidadaun sira ne’ebe hela iha Timor atu labele konsumu ikan to’o hetan informasaun klaru husi sira nia embaixada.

Entretantu Diretor Servisu Toxicologia Analise Bee no Ambiental  iha Laboratorio National, Pedro Almeida da Silva hateten sira nia ekipa ba halo teste bainhira iha sampel deskonfiansa ruma. 

“Lolos tenke halo rutina, maibe tanba iha limitasaun ba rekursu humanus, transporte no ekipamentus, entaun tinan ida ami tuun dala rua hodi foti sampel aihan sira iha supermerkadu no merkadu lokal sira halo teste,” nia hateten.

Nia hateten, total pesoal ne’ebe servisu iha diresaun ida ne’e rasik iha ema nian hitu (7) deit, entaun la sufsiente para atu halo servisu sira ne’e hotu. 

Iha tinan 2015 sira foti sampel husi restorante sira iha rai laran hodi halo teste, tanba iha deskonfiansa husi konsumedores no rezultado hatudu kontamina duni ho boraks. 

Kona ba kestaun ne’e, nia hateten laboratorium nasional kontinua bolu atensaun ba kompania sira atu labele uza kimiku sira ne’e hodi konserva aihan, tanba estraga ema nia saude iha longu prazu bainhira konsumu, liu –liu bele hetan moras kankru no kroniku seluk tan. 

Iha parte seluk Membru Parlamentu, Leonel Marçal ejiji governu atu kontrola ho seriu liu –liu estabelese sistema teste ne’ebe rutina ba aihan importado sira atu bele prevene timoroan husi moras kroniku sira.

“Governu tenke kontrola sasan sira ne’e ho seriu atu labele afeta ba povu ki’ik sira, tanba ita iha problema bo’ot ba saude, ema mate lor-loron iha ospitasis sira,” nia hateten.

Nia preokupa, tanba aihan sira ne’ebe agora fa’an iha merkadu lokal sira no estrada ninin inkui ikan maioria sosa husi supermerkadu sira, entaun presiza tau iha konsiderasaun hodi kontrola.

The Dili Weekly - Paulina Quintão