DILI
- Hafoin inplementa planu projetu Aeroportu Suai ne’ebe lansa iha tinan ida
liu, deputadus sira kestiona makaas menus involvimentu timoroan tanba projetu
ne’e fo fiar ba kompañia Waskita Karya hosi Indonesia. Maibe Ministru Petroleo
no Rekursu Naturais, Alfredo Pires informa katak timoroan barak mak involve iha
porjetu refere. “Hau hakarak esklarese projetu infraestrurura aeroportu
Suai, ne’ebe ema dehan la iha involvementu timor oan, dehan bapa sira deit mak
dumina. Hau foin iha semanaa liu ba, ba ho kompañia iha neba (Suai) koalia ho
komunidade la iha buat ida,” dehan Alfredo ba jornaliata Business Timor,
semanaa liu ba, iha parlamentu nasional.
Governante
ne’e hatutan tan katak Timor oan 46 ne’ebe liga direitamente ho kompañia
Indonesia. Sira servisu kumpri hela sira nia kontratu, iha mos kompañia timor
oan ida ka rua mos manan sub-kontratu. “Ida (sub-kontratu) kuaze emprega
ema 200, agora besik 300 ona, maioria Timor oan sira ne’be servisu iha
ne’eba halo hela bairo foun ida iha ne’eba (Suai), ne’e Timor oan mak
kaer,” Alfredo esplika.
Nia
esplika, primeiru prosesu nia parte halo to’o ohin loron komunidade sira iha
Suai neba la sai vitima. Governante tenik ema sira projetu kona ne’e
sorte, tanba foin dadauk ba iha ne’eba ema sira ne’ebe governu fo
konpensasaun kuaze uma 40 foun ho medidas (ukuran) 10m x 10m halo intrega ba
badaen. “Ema 200 ou 300 agora servisu iha aeroporto Suai neba. Ema
sira be agora iha uma 40 ne’ebe mai hosi konpensasaun. Imajina, uma ida
de’it uza badaen hira,” Ministru Alfredu husu.
Nia
dehan halo uma 40 ne’e, sei aumenta kampu trabalho ne’ebe ita kria direta no
inderetu ne’e. Ema sira ne’ebe muda sira nia uma aktual ba bairo foun ne’e uma
foun kedas entaun sira la sai vitima. Enkuantu komunidade ne’ebe afetadu,
governante ne’e haktuir katak governu hare oinsa sira nia vida ne’e tenke di’ak
liu. Entaun governu trata sira liu hosi meius kompensasaun ne’e mak agora
komunidade ne’ebe halo uma foun, balun sosa truck, nune’e ema sira ne’e la’os
vitima. “Sira ne’ebe afetadu ne’e sorte. Tanba hau rona Suai oan ne’ebe
afetadu balun mai ona iha Dili halo investementu,” nia dehan.
Enkuantu
kompañia sub-kontratu ne’ebe involve halo projetu ne’e mak, sira halo bronzon
hodi dezvia mota. Timor oan balun ne’ebe hetan osan kompensasaun mos sira hola
kareta kompañia mos aluga hela sira nia kareta laos ida-rua deit maibe kuaze
rua nulu resin. “Agora, ita nia problema mak dala ruma maluk sira ne’ebe
afetadu dehan sira mak uluk liu, entaun maluk sira mai hosi suku seluk dala
ruma sira taka dalan tanba sira hakarak akomoda uluk, maibe nia kualifikasaun
la iha,” governante ne’e haktuir.
Nia
dehan sira hare la iha duni mak, sira loke dalan ba ema seluk fali maibe
pronto ida ne’e mak realidade ita nia nasaun, ita tenke akomoda, entaun governu
hetan problemas oi-oin de’it iha baze ho kumunidade sira. Ministru Alfredo
mos reafirma liu tan katak to’o ikus sira hotu hakarak dezenvolvimentu, sira
husu de’it governu, atu konsidera sira nia esforsu ne’ebe uluk sira iha hanesan
to’os, ai ne’ebe sira kuda. Governu husu de’it se ai ne’e mak ki’ik oan liu
di’ak liu ita lalika konsidera, bo’ot uituan pronto uituan ita konsidera.
“Entaun
hanesan lia nain sira iha aeroporto, iha parte ida ne’ebe lulik maibe lei
internasional aeroporto dehan ai ne’e tenke tesi duni, se lae lei internasional
la fo dalan entaun tur ho katuas sira ita hare. Katuas sira husu tesi to’o
metru hira ami dehan tenke tesi to’o metru 9,” govenante ne’e esplika no
haktuir. Entaun ministru ne’e konta tuir konta, ami nia ema mak bele maibe
tenke tesi tuir kultura, tenke ko’alia se ita do’ok ba malu maka ita hirus malu
de’it ita la la iha solusaun. “Por-ezemplo ita hetan soke entre
dezenvolvimentu ho kultura, ne’e ita tenke prepara. Ita nia nasaun ne’e,
ita sei hetan sansan lubuk ida. Por-ezemplo iha aero porto Suai neba iha duni
foho ida ne’ebe katuas sira dehan lulik, pronto lei internasional dehan fo bele
hela, maibe sei hatun karik di’ak liu tan,” katak Ministru Alfredo.
Governante
ne’e dehan, ita la’o lai, resolve lai sira seluk. se ne’e lulik maka’as ita
respeitu, maibe esperiensia ne’ebe ministro petrolio iha durante ne’e hare
katuas lia nain sira flexible. la’os flexible beibeik, maibe ita tur ba
atu kompriende. Ministru Alfredo dehan, dala barak ema seluk hosi kotuk
tau informasaun oi-oin ba katuas sira fo hatene fali seluk. depois kuandu ita
mai ko’alia buat ida iha kotuk tenta esklarese buat seluk. “Ita buka
meius, para ita nia dezenvolvimentu la’o ho kultura, maibe dala ruma iha parte
balun ne’ebe kultura tenke mos fo dalan uituan,” dehan MPRM Alfredo.
Governante
ne’e mos afirma tan katak nia parte mos ba dadaun ne’e ko’alia hela auto
estrada, sira ko’alia kultura halo nusa, tanba ne’e nia parte hatete solusaun
di’ak mak ita ko’alia didi’ak lai. “Se katuas sira dehan lulik, entaun
buka lai katuas sira hosi parte seluk mos hare,” Ministru Minerai ne’e
hatete. Tuir Ministro Alfredo, dala ruma todan uituan. Maibe ita nia
kultura sempre iha seremonia.
“Ita
bele halo para, ita nia matebian sira ka ita nia lulik sira labele hirus ita,
tanba governu mos valoriza hela aspektu sira ne’e, nia nia hatete ita nia rain
ne’e maske ita hotu katolik, maibe rai ne’e mos lulik buka respeita tanba ita
mos lakoi to’o ikus fo todan fali ba katuas sira,” dehan Ministru Alfredo.
Ministru Petróleo no Rekusru Mineais ne’e mos dehan tan aeroporto kuandu
pronto tenke lutu hotu. Tanba lei internasional la fo kuandu la halo
lutu. “Ema ida labele tama, se la iha lutu lei internasinal mos sei la
hosik ita atu hala’o aero porto,” dehan Ministro Alfredo. (BT)
Business
Timor - Roly
Sem comentários:
Enviar um comentário