Juventude Loriko Asuwa’in Hahu Ona, Juventude Ohin Loron Kontinua

Derepente kilat liang, ema halai namtati, hakilar tanba tauk, bala musan ba los se? lia fuan mama papa, la ses hosi sira nia ibun. Ropa eskolah ohin koor mutin, derepente muda an sai mean, laos tanba pinta ho “pilox” maibe ran ne’ebe suli hosi isin lolon.

Rai manas, tanba loron ne’ebe tiru makas ba kulit, kahur ho situasan manas tanba military Indonesia no Polisia Indonesia nian haleu ona rate Santa Cruz, komesa serku ona, komesa tiru ona.

Ida ne’e mak joven sira nia istoria luta iha loron 12 Novembru 1991, sira nia aten brani hatudu momos no sasin ne’ebe forte katak, maski sira tenke lakon future iha tempu badak, importante sira nia aspirasaun hakarak ukun rasik an bele realiza.

Joven feto mane rihun ba rihun mak tenke hakotu sira nia vida, tanba hadomi rai ida ne’e, sira lakohi rai ne’e sai atan ba ukun kolonialismu. Sira husik inan aman, tanba deit rai doben ida ne’e.

Joven 12 Novembru sira nia lian forte duni, hakilar to mundu rai klaran tomak rona halerik ne’e, to ikus mundu rekonnese katak iha funu boot iha Timor.

Iha situasan 12 Novembru, iha santa cruz, joven lubuk ida mak tropas no polisia lori hodi kastigu. Tropas sira la interese ba joven sira ne’e, maske raan suli makas, ruin atu tohar maibe tropas sira kontinua kastiga sira.

Iha oras balun nia laran ba oin, iha tempu ne’eba situasan komesa hakmatek, laos tanba situasuan kontroladu, maibe sidade Dili sai maten, ema hotu nonok, la koalia, la hamnasa, nen animal ida mak mak hasai sira nia lian no hatenu. Familia sira idak-idak buka sira nia oan feto no mane, balun hetan, balun la hetan. Fatin ida deit mak familia sira harohan, sunu lilin iha ortoriu, harohan ba Maromak atu nune’e sira nia oan bele fila.

Matan wen suli habokon rai, mata wen turu to maran, maibe joven balun la fila ba uma. Antes akontesementu masakre 12 Novembru, tuir sasin balun nia istoria, joven sira balun hader madrugada, hodi prepara an, hodi ba tuir misa matebian Sebastiao Gomes nian iha Motael, iha kalan loron 11 Novembru, joven sira prepara sira nia an, halo enkontru, prepara spanduk, bandeira no buat seluk tan, atu bele lori ba iha igreja Motael.

Bainhira hanoin fila ba kotuk, isin fulun ne’e hamrik, sente tauk tanba sente los moris iha funu nia laran, rai hakmetek maibe laran la hakmatek, tanba tinan 26 ba kotuk, masakre ne’ebe hamohut joven lubuk ida nia vida. Hahu hosi tempu ne’eba lilin nafatin lakan, hodi harohan ba Maromak no matebian sira atu bele hetan fila sira nia oan.

Laran ne’e susar, laran ne’e tanis atu husu los ba se? atu buka los iha ne’ebe oan sira nia isin lolon ne’ebe lakon to ohin loron? Liu hosi familia boot sovrivente 12 Novembru to ohin loron, halerik no ezizi ba estadu Timor-Leste hodi husu ba governu Indonesia, hodi hatudu fatin joven sira ne’ebe tropas soe no hakoi, atu nune’e familia sira bele ba hakoi iha fatin ne’ebe serve liu.

Juventude Loriko Asuwa’in hatudu ona sira nia espritu luta ba ukun rasik an, sira la hakiduk hodi para ba luta, maibe sira kontinua hakat ba oin hodi dehan luta kontinua.

Iha situasaun tempu ne’eba sira husik sira nia eskolah, husik sira nia matenek tanba hanoin ida deit, oinsa mak bele harii metin bandeira fitun mutin iha rai lulik ida ne’e.

Mehi ne’ebe sira halo, ohin povu tomak sente, ohin povu tomak hare ho matan rasik, oinsa juventude sira nia sakrifisiu ne’ebe ho valor boot.

Juventude Loriko Asuwa’in rai hela mesajen ba joven ohin loron, atu banati tuir espiritu ne’ebe sira hahu ona, iha tempu funu nia laran, ne’ebe hahu hosi 1975 to 1999. Espiritu joven loron ohin nian luta hodi kontra injustisa, luta kontra korupsaun, luta ba moris diak povu nian.

Juventude sira kontinua fo naroman ba rai doben ida ne’e, luta ne’ebe labele kotu iha dalan klaran, hodi hamohut povu nia aspirasaun. Ba Juventude Loriko Asuwa’in, ami nia hakruk no respeita nafatin luta ne’ebe iha nia sentimentu boot ba Estadu Timor-Leste.

Zevonia Vieira | TAFARA.TL

Foto: Devania Aneesya (12 Novembru 1991)