Xanana Orienta AMP Simu Orientasaun Hosi Taur

DILI, (TATOLI) - Prezidente Partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão orienta ba partidu opozisaun ne’ebé hamahan an iha Aliansa Maioria Parlamentár (AMP) simu de’it orientasaun hosi Taur Matan Ruak bainhira nia (Xanana) sei hala’o servisu iha li’ur, inklui Partidu CNRT mós.

Mensajen Xanana Gusmão ne’e tranzmite hosi Sekretáriu Jerál Partidu CNRT, Francisco Kalbuady Lay bainhira partisipa Primeiru Kongresu Nasionál Partidu Libertasaun Popular (PLP) iha otél Novo Turizmu, Sábadu (11/11).

Kalbuady dehan, hahú ohin ba oin partidu CNRT, PLP, ho KHUNTO la’ós ona partidu tolu maibé sai hanesan partidu ida de’it iha orientasaun polítika tantu téknika.

Iha fatin hanesan Prezidente Partidu Libertasaun Popular, Taur Matan Ruak afirma, Partidu hotu-hotu moris ho objetivu ida mak hakarak buka ukun. “Se mak dehan lae, ne’e bosok.”

Atu ukun, tuir eis Prezidente da Repúblika ne’e, Partidu iha de’it dalan rua atu liu, ida partidu hetan maioria hosi povu liuhosi eleisaun, ida seluk la hetan maioria bele halo koligasaun.

Ho nune’e haree ba esperiénsia eleisaun parlamentár ne’ebé mak liu ona la iha partidu mak hetan maioria, tanba ne’e partidu hotu-hotu hakarak ukun nia tenke halo ezersísiu foun liuhosi dalan dialog no negósiu para hetan buat ne’ebé mak konstituisaun hatete kona ba formasaun governu nian hanesan maioria parlamentár.

Iha kontestu ida ne’e, tuir konstituisaun la’ós de’it hetan mais votadu maibé tenke maioria parlamentár tanba bainhira ukun la iha maioria parlamentár governasaun sei enfrenta risku boot, ezemplu ida mak foin lalais sétimu governu nia programa ne’ebé aprezenta la liu iha Parlamentu tanba opozisaun mak maioria iha parlamentu nasionál.

Tuir nia maioria parlamentár ne’ebé agora daudaun iha ne’e tanba KHUNTO rekua hosi plataforma entendimentu ne’ebé asina ho Fretilín. “Ohin ita iha ne’e tanba bainó oan ne’e haksoit sai hosi (refere ba Naimori) nia mak anju ba ami rua maun Xanana.”

Bainhira KHUNTO rekua iha loron 9-10 Setembru, Dr. Abílio Araujo husu atu PLP hamutuk ho Fretilín fali maibé responde Taur Matan Ruak nian, PLP nia odamatan taka ba Fretilín. “Ha’u hein tiru ne’e la sai hosi kanu maibé sai hosi kulatra.”

Ho situasaun hirak ne’e Taur husu obrigado barak ba partidu tolu ne’ebé mak fó ona konfiansa ba nia atu lori prosesu polítika ida ne’ebé ohin loron Timor-Leste enfrenta aliasgovernu minoria Vs opozisaun maioria ba oin.

Nia husu ba partidu tolu (CNRT, PLP ho KHUNTO) agora ba oin la’ós ona iha partidu tolu, maibé ida de’it ona. Halo buat ruma tuir buat ne’ebé AMP bele atu hametin plataforma ne’ebé iha ona.

“Iha ne’e ba oin ita ko’alia lian ida de’it, la iha ona CNRT, la iha PLP, la iha ona KHUNTO, maibé liafuan ne’ebé mak sai ne’e aliansa maioria parlamentár,” Taur apela.

No kontinua husu atu partidu tolu ne’e servisu hamutuk hahú ohin ba oin, se bele iha munisípiu sira partidu tolu ne’e nia bandeira hamriik hamutuk.

“Ita ko’alia lian ida de’it, hanoin ida de’it hodi hatete ba Nai Prezidente da Repúblika, Ami mak ne’e. Maun presiza ami karik, ami prontu simu orden e kumpre orden. Ne’e hatete katak, ita bele, ita hamriik iha oin para inspira konfiansa. Prezidente sei fó konfiansa ba ita se nia haree ita iha kapasidade.”

Razaun PLP  La “kolega” ho Fretilín

   

Uluk PLP dehan ba opozisaun ho razaun katak, primeiru, PLP partidu ki’ik, segundu PLP lahatene los partidu mais votadu (Fretilín) nia polítika ba formasaun governu ne’ebé aprezenta modalidade koligasaun, insidénsia parlamentár, no inkluzaun. “Tanba ida ne’e mak ita hili opozisaun.”

Maibé ikus mai ita hetan konvite Fretilín nian, atu dialog nune’e iha loron 5 Agostu halo primeiru enkontru no 10 Agostu aseita kona-bá koligasaun. “Ita nia partidu ha’u mak lidera ekipa polítiku no Fidelis mak lidera ekipa téknika.”

Iha negosiasaun PLP define prinsípiu hodi orienta komportamentu PLP iha negosiasaun, Primeiru prinsípiu, buka hatene loloos objetivu koligasaun PLP ho Fretilín. Segundu prinsípiu, PLP ko’alia ho Fretilín iguál com iguál (hanesan). Terseiru prinsípiu mak win win solution (solusaun ida ne’ebé ita hotu manan).

Enkuantu iha dialog ho Fretilín, PLP avansa ho pontu hat, ida mak modalidade governasaun. Ida seluk ko’alia kona-bá polítika. Pontu ida mak programa, no pontu ida tan mak fahe servisu.

“Maibé to’o ikus iha problema rua ne’ebé halo ita nia pozisaun la han malu, ida mak modalidade governasaun. Fretilín mai ko’alia ita kona-bá koligasaun, ba Partidu Demokrátiku, ko’alia kona-bá inkluzaun, ba CNRT ko’alia kona-bá insidénsia parlamentár, ita la hatene saida mak Fretilín hakarak.” Taur konta tuir.

Hodi kontinua dehan pontu segundu mak ko’alia kona-bá pozisaun. PLP nia pozisaun kona-bá Prezidente Parlamentu la konkorda mai hosi Fretilín, tanba PLP lakohi Fretilín domina podér. Maibé PLP aseita Primeiru Ministru ka’er hosi Dr. Mari Alkatiri.

Nia dehan ho diskusaun pontu rua ne’e ikus mai Fretilín abandona PLP hodi kontinua asina fali akordu ida ho KHUNTO no Partidu Demokrátiku. “Ha’u haree akordu ne’e ha’u dehan, ne la metin no sei rahun.”

Kona-bá Fretilín hatete, PLP lakohi iha akordu tanba hakarak pozisaun Prezidente Parlamentu, Taur esplika, sala. Tanba primeiru PLP momentu ne’e seidauk aprezenta kandidatu ruma tanba PLP hakarak diskute tan, basa PLP nia entendimentu iha negosiasaun nunka mais aprezenta kandidatu ida de’it maibé mínimu kandidatu Nain tolu, maibé negosiasaun mak aprezenta kandidatu ida signifika obriga ema la’ós negosiasaun.

“Laloos bainhira sira hatete Fidelis buka boot, ne’e laloos,” Taur klarifika.

Jornalista: Zezito Silva | Editór: Manuel Pinto

Foto espesial