TL Presiza Prepara Kondisaun Bázika Ba Bainaka Internasionál

DILI, (TATOLI) – Timor-Leste liuliu iha kapitál Dili, ohin hetan tan vizita husi bainaka internasionál hamutuk 600 resin ne’ebé mai ho ró kruzeiru MV SEABORN ENCORE husi Austrália hodi haree paizajen país, sítiu turístiku no produtu lokál, maibé difikuldade ne’ebé hasoru maka kondisaun infraestrutura ne’ebé nasaun ne’e iha.

Júlio Doutel dos Santos, husi ajénsia turístika Timor Adventure, iha Portu Dili bainhira hein turista sira atu lori sira la’o bá fatin sira ne’ebé destinadu ona tuir pakote ne’ebé bainaka sira sosa ne’e, dehan bainhira fó atendimentu ba bainaka sira ne’ebé mai iha Timor-Leste sempre hasoru difikuldade tanba kondisaun reál.

Bainhira ko’alia kona-ba difikuldade ne’ebé bainaka sira hasoru maka hahú husi sira sama ain iha portuáriu. “Bainhira ró boot atraka, sira atu mai rai-maran ho ró ki’ik, mai to’o fali iha ne’e (portu Dili) atu simu sira ne’e maka kondisaun ida ne’ebé presiza haree no hadi’a. Hariis-fatin mós sai preokupasaun ida hotu”, nia dehan.

Kona-ba infraestrutura, estrada sira komesa hadi’a ona, portuáriu hanesan daudaun ita haree, iha planu maibé neineik sei implementa planu hirak ne’e hodi hadi’a.

Mezmu iha kestaun bázika ne’ebé enfrenta, maibé hanesan ema ida ne’ebé haknaar aan iha ajénsia turístika ne’ebé serbisu hodi fó satisfasaun ba turista sira ne’e ko’alia kona-ba turizmu ospitalidade, sira mós halo esforsu tomak hanesan gia turístika, tenta oinsá fó informasaun ne’ebé maka nasaun iha, kondisaun infraestrutura ne’ebé iha, depois buka ajusta ho infraestrutura suporta seluk ne’ebé sente katak bele fó kondisaun di’ak ida ba bainaka sira bainhira mai.

Aléinde ne’e identifika restaurante sira ne’ebé di’ak no rekomenda ba sira no serbisu hamutuk ho restaurante ne’e hodi lori bainaka sira bá han.

Nune’e mós kona-ba vizita turístika nian, ajénsia ida ne’e mós prepara itineráriu bá vizita loron ida nian ró kruzeiru ne’e.

“Ita tenta ho maneira ne’ebé ita bele para responde ba ita-nia bainaka sira-nia nesesidade bainhira vizita loron ida iha ne’e”.

Tanba ne’e, kondisaun importante ida ne’ebé tenke haree maka atendimentu públiku bainhira bainaka sira mai vizita no lori osan mai maski loron ida de’it no sira vizita sítiu emblemátiku sira iha Dili balun depois bá mós Likisá.

Iha fatin hanesan Administradór Sentru Informasaun Turístiku (SIT) Ministériu Turizmu, Komérsiu no Indústria (MTKI), António da Silva, hatete kona-ba atendimentu ba bainaka sira ne’e foin hahú, maibé serbisu másimu ho setór privadu sira oinsá fornese servisu ne’ebé maka ho kualidade.

“Iha obstákulu en jerál kona de’it ba ró nian ne’e iha problema uitoan iha infraestrutura bázika liuliu iha portu laran no mós ita-nia atendimentu transporte públiku, ida ne’e maka sai kestaun boot ida ba ró P&O husi Austrália. Iha ne’ebá sira fó warning (atensaun) ida liuliu ba utilizasaun transporte públiku iha ne’e kona-ba taxi nian. Sira hateten iha relasaun ba seguransa sira fó warning labele uza transporte públiku taxi”.

Tanba ne’e ministériu buka solusaun hodi koordena ho Polísia, autoridade lokál, Diresaun Nasionál Transporte no Terrestre (DNTT) atu buka mekanizmu ida para hadi’a atendimentu taksista sira ne’e. “Ita mós tau osan ba treinamentu para hasa’e sira-nia kualidade servisu”, katak.

Sobre atensaun ne’ebé fó, relasiona ho atendimentu taksista nian tanba la halo tuir regra nu’udar taksista, étika atendimentu tanba dalaruma hadau malu pasajeiru no mós kondisaun taxi.

“Ida seluk maka sira fó presu ne’ebé maka la tuir padraun ne’ebé maka iha ona, ezemplu, ami rona reklamasaun barak katak Kristu Rei bá-mai tuir loloos ema na’in-rua sa’e taxi ne’e selu ida de’it, sira karrega fali kada ema, entaun ida ne’e maka ita simu reklamasaun ne’ebé mai”.

Haree kona-ba esperiénsia totál husi turista sira bainhira sira vizita, husi númeru ne’e porsentu 30 maka uza ajénsia viajen no porsentu 60 ne’e sira la’o ain tanba ne’e tenke haree kondisaun fatin, sintina públiku iha ka lae, asesu ba restaurante sira-nia kualidade servisu no liuliu ba restaurante lokál tanba barak maka interese ba ida ne’e.

“No mós mobilizasaun transporte iha Dili laran tanba ita iha mínimu sistema informasaun transporte no fatin seluk ne’ebé konsentrasaun turista nia hanesan Kristu Rei rasik, jestaun iha problema, sintina, mas esforsu ita halo liuhusi koordenasaun ho ajénsia sira seluk”.

Hatutan iha vizita kruzeiru nian sujestaun ne’ebé bainaka sira hato’o maka tenke hadi’a fatin ne’ebé maka sai destinasaun hanesan Kristu Rei ho fatin sira ne’ebé lokaliza iha Dili laran tenke moos, tenke iha sintina públiku no mós seguransa nian.

Administradór ne’e relata kona-ba vizita loron ida kruzeiru ne’e tuir oráriu ne’ebé simu husi ajénsia turístika sira katak bainaka sira ne’e sei dezloka bá fatin tolu bazeia ba pakote tolu ne’ebé sira fa’an.

Pakote ida iha Dili de’it ne’ebé nia destinasaun kuaze 11 hahú husi portu Dili bá to’o Kristu Rei no mós sei bá to’o Timor Plaza no pakote seluk sei bá Dare no pakote ida fali bá vizita Railaku-Ermera, empreza Timor Global.

Tuir dadus ne’ebé hetan pasajeiru ró ne’e hamutuk 620 ne’ebé inklui ona tripulante sira.

Timor-Leste iha janeiru to’o agora hetan ona vizita husi ró kruzeiru hamutuk dala-haat ona no tuir konfirmasaun ne’ebé iha katak tinan ne’e iha ró ualu maka mai, haat tama no restu sei mai.

“Iha tan vizita ró rua mas ida ne’e nia konfirmasaun data loloos seidauk tama, husi ualu ne’e ita simu ona nia oráriu tama, mas ne’e viajen ida ne’ebé bele akontese dalaruma sira tama no dalaruma mós la tama tanba haree kondisaun tasi, buat sira hotu ne’ebé impaktu ba sira”.

Iha vizita husi kruzeiru ne’e MTKI konvida mós setór privadu sira tau mós baraka iha Portu Dili hodi demonstra produtu lokál Timór nian hanesan prezensa Kafé Uut, Fundasaun Alola, Asosiasaun Emprezariál Feto Timor-Leste (AEMTL, sigla portugés) no Arte Timór hodi fa’an produtu lokál país nian hodi fasilita bainaka sira bainhira iha interese ba sasán orijen husi Timor-Leste.

Jornalista: Maria Auxiliadora | Editora: Rita Almeida

Imajen: Turista sira sosa hela atributu oin-oin nebe Timor oan sira faan iha Tais market iha Kolmera, hafoin tuun husi Ro iha Ponte kais Dili, Segunda 8 Abril 2019.Imajen Antonio Goncalves