Maaa…! Kuitadu!

Ha’u-nia oan ne’e sei ki’ik kedas. Moris liu fulan sanulu de’it nia kondisaun hanesan ne’e ona. Nia toba iha hadak leten, nia kotuk sira ne’e kanek dodok hotu. Ha’u lori tudik kua fera tiha faru pois mak ha’u fakar ai-moruk (kapsula) ba kanek sira ne’e. Ha’u ku’u ai tahan “babai-lasa”-tahan mak tau ba nia kanek.

Moris ba Cesaltinha da Cruz hanesan mistériu dolorozu. Loron-kalan toba latan iha hadak leten be mamuk, la iha hena [kulisaun] hodi kalsu netik nia isin. Dala balun halo Cesaltinha husu kuitadu ba nia an rasik. Maa… Maa… Kuitadu!

Cesaltinha hanesan oan feto hosi inan Teresa da Silva, ne’ebé toba haklena iha uma ki’ik oan ida. Foer. Didin be kuak tun sa’e haree borus ba liur, halo Cesaltinha toba halerik iha uma ne’e nia laran hodi sura nia terus.

Cesaltinha da Cruz ne’ebé nia inan sempre bolu Dabora desde moris liu fulan sanulu (10) de’it akontese moras liman to’os, ain to’os, koalia la diak halo nia toba loron-kalan iha hadak leten.

Hadak ho medida be ki’ik ne’e sai hanesan esponza diak ba Cesaltinha da Cruz. Dalaruma nia toba to’o kotuk laran sai dodok hotu maibé la iha tan dalan seluk mak diak no seguru ba nia.

“Ha’u-nia oan ne’e sei ki’ik kedas. Moris liu fulan sanulu de’it nia kondisaun hanesan ne’e ona. Nia toba iha hadak leten, nia kotuk sira ne’e kanek dodok hotu. Ha’u lori tudik kua fera tiha faru pois mak ha’u fakar ai-moruk (kapsula) ba kanek sira ne’e. Ha’u ku’u ai tahan “babai-lasa”-tahan mak tau ba nia kanek,” dehan inan Teresa.

Cesaltinha nia inan doben Teresa da Silva haklaken ho haraik an tebes katak nia laiha  esponza át oan ida atu tau netik ba nia oan doben hodi toba no durante ne’e. Nia bali nia oan to’o ohin loron, dalaruma nia inan hamo’os nia ho matawen.

“Ha’u la iha esponza ida atu tau ba nia hodi toba maske nia kondisaun hanesan ne’e maibé lor-loron ha’u sempre hamo’os nia no fo hari’is nia. Ha’u sente kole lo’os maibé la haree sé mak atu haree,” nia inan Teresa haktuir.

Teresa da Silva ne’ebé nu’udar inan ho matawen nakonu hateten ba Jornalista Matadalan, iha suku Watu-Maluli, Postu Administrativu Ossu, Munisípiu Viqueque, Sesta (17-06-2016), katak oan moris para inan atu haruka maibé moris tiha inan mak kole nafatin hodi haree oan.

“Ulun boot [maroma] fo tiha mai, moris tiha iha mundu para ha’u ida inan ne’e atu haruka tamba ha’u kole ona durante ne’e iha ha’u nia knotak. Moris kontenti ona para atu haruka kuru be’e no tein fo ita han, lae. Ha’u mak fila hare’e fali nia hosi ki’ik to’o agora, kole lo’os maibé ha’u sempre hadomi nia,” hato’o inan Teresa ho oin triste.

Cesaltinha da Cruz moris iha 1995 ne’ebé inan Teresa da Silva kous iha uma laran de’it (la iha aman). Cesaltinha moris la iha ama. Nia kondisaun la normal hanesan ema seluk be normal halo Cesaltinha toba semprev hafuhu sai hosi didin be kuak haree labarik SD sira la’o hatais farda haksoit hamnasa halo nia hamnasa mes-mesak iha nia toba fatin.

“Ha’u la hatene surat. Ha’u la hatene nia moris iha loron no fulan saida. Nia moras hanesan ne’e maibé nia atu han mós haree. Sasoro nia la han. Etu ho modo entaun nia han. Maibé tenki hemu kafe, Boot ona hanesan ne’e maibé ha’u kous mak fó hari’is. Dalaruma ha’u kous label. Ha’u fo hari’is mak bee malirin nia nervozu basa ha’u. Nia hakarak hari’is ho be manas de’it,” tenik Teresa.

Inan faluk Teresa ne’e haklaken katak uluk iha dotor sira hosi Dare mak ba hare’e maibé la iha rezultadu ka ajudu ruma. Xefi suku sira mós ba haree maibé to’o ohin loron la iha ajuda oan ruma.

Cesaltinha da Cruz kuandu rona ema nia lian ruma, nia sempre bolu nia inan doben Teresa ho lian maka’as. Iha momentu jornalista hakbesik ba atu hare’e no dada lia ho nia inan maibé nia inan husu uluk hosi ne’ebé no atu la fó lisensa ba jornalista atu hare’e. Razaun tanba ema barak mak mai hare’e maibé la fó ajuda ruma, ko’alia mak ko’alia de’it iha ibun tutun.

Grasas a deus! Maromak loke inan nia laran no fo lisensa ba Jornalista Matadalan hodi tama ba uma oan ne’ebé Cesaltinha hela ba. Cesaltinha haree ema oin foun. Maibé bainhira Jornalista ne’e foti osan $1.00 hodi tau ba nia liman, nia kontenti ho hamnasa midar no rei osan ne’e hodi bolu “aman”’.

Haree ba kondisaun ne’e, Jornalista tuur iha nia ulun hodi hakuak nia no hamaus nia. “Bin hakarak ajuda ó”. Ho hamnasa midar no mataben nakonu, Cesaltinha doko ulun de’it. (Júlia)

Matadalan