Situasaun Defisil, Konsege Vota Ho Susesu

DILI – Tinan 18 liu ba, iha loron Segunda 30 Agostu 1999, povu Timor Leste (TL) ho aten barani iha situasaun defisil hola parte iha eleisaun, konsege vota deside destinu nasaun no povu rai doben ida nee hetan libertasaun.

Ian Martin, hanesan Xefia UNAMET fo sai katak hamutuk 98.60 % maka uza tebes nia votus, Eleitores  hamutuk iha 451.792, husi Eleitores hamutuk, 438.513 maka vota ona iha Timor Leste (Eis Timor Timur) no 13.279 Eleitores uza ona sira nia votus, hodi vota iha fatin sanulu resin tolu (13) Fora husi TL.

Xefi Komisaun Organizador Eleitor iha tempu neba, Fischer hateten, tempu nebe presija hodi sura votus hotu lori semana ida nia laran, dehan Fischer ba Jornalista KOMPAS.com Rian Kuntari Loron 30 Agostu 1999 (Source: Buku Timor–Timur Catatan Terakhir, Oleh Rian Kuntari).

Entertantu Eis Prezidente RDTL, periode 2007-2012, Jose Manuel Ramos Horta hateten Iha Tinan 1999 liu ba, maske ho difikuldades oin-oin konsege realiza.

“Tinan sanulu resin ualu liu ba, depois luta vinte I kuatru anus, nebe ema barak hanoin ita mehi lideransa Fretilin, lideransa rezistensia mehi, ema lubuk ida uluk husi liur, husi Australia to Europa, Amerika hateten  ba hau, mehi nee sei la realize, nebe luta iha nee la para hanesan luta armada, luta klandestina, luta nebe Falintil kaer iha Foho, nebe tane husi sidade Zona okupadu, estudante sira husi igreja, nomos husi Timor oan lubuk ida nebe servisu iha administrasaun Publika Indonesia nian, nebe kolabora ona ho diplomasia nebe makas, Portugues halo ba Timor Leste, hanesan CPLP,” dehan Horta.

Uluk Portugal maka iha oin, hodi halo lobby no sakrifika makas, CPLP mos tane Timor Oan iha Portugal, konsege fila aan, iha kongresu Amerikanu nian, administrasaun Clinton nian, Administrasaun Eropa, Japaun no Indonesia simu referendum.

Tuir Premiadu Nobel da Paz hateten, tinan 18 liu ba Referendum nebe uluk, rezistensia ezizi, hetan duni, referendum nee akontese, Organizasaun Nasoes Unidas maka realize, fo homaenjen mos ba ONU, tanba atu halo referendum nee iha tempu nebe badak los, akordu Maiu 1999, dok tebes-tebes husi Kuartel Jeral ONU nian iha Nova Yorke mai too iha TL, konsege realize duni ho difikuldade oin-oin.

“Ita konsege dudu Rejultasu Referendum, Indonesia respeita, tanba iha rai seluk hanesan Myanmar, wainhira halo eleisaun iha neba Aun Syu Kii manda iha neba, military sira la simu, tau nia ba kadeia, lori tinan 20 tan maka konsege  nia sai husi kadeia. Povu TL, nia luta Susesu, susesu ho politika no diplomatiku. Iha loron ida nee hau fo homenagen ba Rezistensia tomak, Povu tomak, sira nebe iha ai laran, sira nebe dadur, fo hau nia hakruuk Nicolau Lobatu, Nino Koni Santa-Ana, David Alex, Antonio Caverino, Komandante Vicente Sahe, no mos komandante Falintil nian nebe barak mate mohu, hakruuk mos ba Igreja, laos deit ba Amo Bispu Belo, ba Amo Bispu Ricardo, ba padres no madres sira nebe mos maka inklui iha luta nia laran,  nebe iha Dili, iha Ai-laran  no rai liur Estudantes Renetil,” dehan Eis Prezidente RDTL, Jose Ramos Horta ,ba Jornalista sira iha Hotel Novu Turismu, Dili, Tersa(29/08/2017).

Nia hatutan, povu TL tomak mos agradese ba ONU nebe maka esforsu reasliza duni mehi ida nee, uluk sira dehan, mehi deit, maibe realize duni iha 30 de Agostu 1999.

Iha parte seluk Eis Sekretariadu Distritu Kovalima iha 1999, Leandro Isaac lamenta ho tristeza tebes ba estadu nebe la komemora loron nebe maka desijivu tebes, tanba karik loron 30 de agostu laiha TL sei laiha independensia.

“Hau lamenta no tristeza, tanba estadu la komemora loron ida nee, wainhira halo funu, kilat lamanan funu maibe ho votus maka sei manan. Iha loron 30 de Agostu 1999 liu ba, loron nee sai nudar loron nebe maka desijivu tebes, tanba iha loron ida nee jovens, aman, inan, oan, barak mak fo ona sira nia, vida, matan been, kosar ben, raan hodi fo sakrifisiu ona ba luta, tanba nee maka estadu tenki tau matan, labele haluha hodi hare nafatin vitima sira nee hotu,” dehan Leandro Isaac.

Entertantu Ministru MAP, Estanislau da Silva, fo nia parabens ba Timor oan hotu-hotu nebe maka hola parte hanesan integrante Povu TL ho korajen no determinasaun vota ba Independensia, tanba nee dala ida tan Parabens ba Povu TL tomak.  

EST2 | Suara Timor Lorosae