Vitima Jugun Ianfu Fo Sasin Iha Japaun

Vitima Jugun Ianfu (atan ba seksual) Ines Magalhaes Gonsalves hakat ba Japaun tinan kotuk hodi fo sasin iha konferensia international kona ba krime violasaun direitus humanus ne’ebe komete husi militar Japaun iha funu segundu mundial (1942-1945) iha Timor.  

Leonel Barreto, oan husi vitima ne’ebe akompanha to’o iha Tokyo, sidade Japaun, hateten iha buat barak mak vitima koalia iha konferensia ne’e kona ba aktu militar Japaun nian hasoru feto sira iha Timor inklui mos husu atu rekonese ofisialmente husi governu Japaun ba hahalok ne’ebe komete husi sira nia militar iha tempu ne’eba.

Enkuantu iha konferensia internasional ne’e partisipa reprezentante vitimas husi nasaun Korea, Indonezia, Filipina ho intensaun atu husu responsabilidade husi governu Japaun ba vitima sira no ejiji atu governu husu deskulpa oficialmente ba vitimas hotu. 

“Iha konferensia ama hateten “hau mai iha ne’e la’os atu buka buat ne’ebe diak, sa’e aviaun haree sidade nia diak no furak, maibe hau mai iha ne’e atu buka justisa no lia los”,” nia hatutan vitima nia lian hafoin fila husi Tokyo, iha Airportu, Comoro, Dili. 

Alende ne’e nia mos, fo agradese ba Asosiasaun Direitus Humanus (HAK)  no koligasaun Japaun ba Timor –Leste ne’ebe fo ona korajen ba vitima sira atu fo sai istoria lolos iha konferensia ne’ebe hala’o iha Tokyo no Korea tinan kotuk. 

Nia informa, vitima seidauk hetan asistensia social husi governu Timor –Leste maibe durante ne’e hetan apoiu social husi organizasaun HAK no Koligasaun Japaun nian. 

Nia hateten esperensia violasaun ne’ebe nia hetan husi soldadu Japaun, nia inan isin rua, maibe bebe mate. Depois funu remata vitima kaben fali no iha oan nain hat.
 

Agora dadaun vitima ho idade 85 hela iha suku Obulu, postu administrative Atsabe munisipio Ermera.

Iha funu segundu mundial, povu Timor barak mak militar Japaun obriga halo servisu ho forsadu, liu –liu halo estrada inklui buka aihan ba sira, enkuantu feto barak mak militar Japaun na’ok no kaer obrigatorio husi familia hodi sai atan seksual ba sira durante invade Timor Portugues. 

Iha tinan 2000, vitima Marta Abu Bere partisipa mos iha konferensia hanesan iha Tokyo hodi fo testamunha ba mundu, katak akontese duni violasaun direitus humanus iha Timor maibe to’o agora laiha rezultado ne’ebe positive. 

Entretantu, reprezentante organizasaun HAK Marina Galucho, hateten ne’e oportunu tebes ba vitima atu hasoru malu ho governante husi Japaun no aktivista direitus humanus iha regiaun Sudeste Aziatiku hodi koalia kona ba vitima sira nia situasaun moris.

“Governu Japaun tenke rekonese aktu violasaun direitus humanus ne’ebe sira nia military halo hasoru feto sira iha regiaun Sudeste Aziatiku,” nia hateten.

Nia dehan, ho apoiu husi koligasaun Japaun ba Timor sira konsege registu ona vitima nain 18 iha munisipios e nain walu mate ona hela nain 10 mak moris, maibe ho kondisaun ne’ebe vulneravel tebes.

Nia hateten, governu Japaun simu hanoin no rekomendasoens ne’ebe reprezentante vitima sira hato’o durante konferensia, maibe laiha resposta ida klaru kona ba asuntu ida ne’e. 

Iha tinan 2015 governu Japaun rekonese no husu ona deskulpa oficialmente inklui mos kompensasaun ba iha vitima sira husi Korea, maibe nasaun seluk seidauk. 

Entaun HAK nafatin servisu hamutuk ho organizasaun rede regional no hetan apoiu husi aktivista Japaun halo advokasia hodi husu responsabilidade ba governu Japaun. 

Entretantu, Sekretaria Estado Apoiu Sosio Ekonomia Feto (SEM), Veneranda Lemos hateten ne’e responsabilidade estadu tomak e la’os deit instituisaun ida mesak nian. 

Nia dehan, oras ne’e dadaun sira halo hela revizaun ba iha planu asaun nasional ba violensia bazeia ba jeneru no sei integra mos asuntu ne’e iha laran hodi halo advokasia. 

“Ho revizaun ne’ebe ita halo ba planu asaun nasional violensia bazeia ba jeneru bele inklui ona asuntu sira hanesan ne’e iha programa tinan lima mai nian,” nia hateten.

Nia hateten, iha rekomendasaun Konvensaun Eliminasaun ba formas Diskriminasaun hotu Kontra Feto (CEDAW) komite husu governu atu haree problema ida ne’e, liu –liu ejiji governu Japaun atu formalmente husu deskulpa ba vitima.

The Dili Weekly -  Paulina Quintão