DILI:
Orsamentu Retifikativu nu’udár nesesidade povu nian, tanba ne’e presiza servisu
husi Estadu atu asegura asegura direitu ne’e. Maski nune’e, buat hotu ne’ebé
hala’o tenke tuir lei labele politizadu hodi mantein ukun no hadau ukun. Diretór
Ezekutivu Asia Justice and Right (AJAR), José Luis Oliveira hateten, labele
politiza nesesidade povu ba interese ukun.
Konstituisaun
labele viola. Polítiku sira tenke iha kapasidade atu hala'o nesesidade no
konstituisaun tuir ida-idak nia fatin.
La'ós
dehan povu presiza buat ruma ignora tiha konstituisaun. Ida ne’e la di’ak,
tanba aban-bainrua hatoman halo polítika manipula povu nia interese.
“Povu
presiza Orsamentu Retifikativu, tanba atu asegura povu nia direitu. Maibé parte
seluk prosesu Orsamentu Retifikativu tenke tuir konstituisaun”, dehan nia, iha
servisu fatin, Faról-Dili, horisehik.
Nia
hatutan, Orsamentu Retifikativu mai la'ós de'it atu aumenta orsamentu ba
programa ne’ebé ezistente, tanba retifika orsamentu ba programa ne’ebé antes
governu ida agora ne’e mosu.
Maibé,
orsamentu ne’ebé oras ida sira aprova mós ba estrutura governu foun ne’e nian.
Agora programa karik bele uza programa anteriór, tanba retifika orsamentu ba
programa anterior, maibé estrutura governu foun.
Pergunta
maka ne’e, tuir Konstituisaun ka lae? Sé tuir konstituisaun dehan saida mak
uluk, programa tenke pasa uluk. Sé lae Orsamentu Retifikativu ida agora ne’e
sai ba verba balun ka gastu balun bele konsidera ilegal. Tanba programa no
estrutura governu foun ne’e seidauk aprovadu.
“Agora tuir ka la tuir ne’e ita hein prosesu,
tanba Parlamentu mak halo. Só ké tuir ha’u nia hanoin mak ida ne’e, Orsamentu
Retifikativu ne’e ba interese povu. Ne’e importante”, dehan José Luis.
Nia
hateten, povu presiza Ospitál funsiona ho didi’ak, presiza bee, edukasaun tenke
la’o, polisia tenke servisu didi’ak hodi asegura povu nia direitu.
Ne’e
duni, tuir nia, buat ne’ebé relevante ho povu nia moris tenke konsidera. Tanba
povu nia direitu polítiku sira labele politiza fali ba sira nia interese atu
mantein ukun no hadau ukun.
“Ita
ko’alia interese ukun ne’e labele haree de'it husi parte ida, maibé presiza
haree hosi parte rua hotu, tanba hanesan de’it”, tenik nia.
José
hatutan, fulan rua ona estrutura governu ne’e simu tomada-de-pose. Parlamentu
tenke lais atu halo debate ba orsamentu, sira nia polítika maka halo servisu
polítiku, negosiasaun no konsentrasaun para fó serteza ba povu nia moris.
“Problema
ne’e mak ne’e, tanbasá maka ita hein to’o fulan rua to’o agora laiha serteza ba
governasaun foun. Ha’u ko'alia laiha serteza, tanba programa la klaru,
orsamentu la klaru, no tempu ne’e naruk ona”, nia preokupa.
Nia
hateten, agora daudaun ne’e haree katak povu ne’e moris iha situasaun ida
inserteza nia laran. Oras ida rona dehan atu mosu eleisaun antesipada no balun
fali hateten governu ne’e atu monu.
Tanba
ne’e, buat ne’ebé nesesidade povu nian tenke trata lalais, maibé mós labele
arbiru, tenke tuir lei.
Nia
hateten, deputadu sira atu vota kontra ka afavor tenke iha razaun, la'ós vota
kontra tanba de’it emosaun. Povu nia moris labele hanesan uza sira nia
sentimentu mak domina liu, maibé tenke bazeia ba iha razaun.
Nia
dehan, husu atu prosesu hirak ne’e tenke lalais, atu bele fó serteza ba povu
nia moris, labele moris inserteza. Tanba ne’e, husu ba lider nasionál sira
tenke iha responsabilidade ba Estadu no povu.
Aprova
Programa Hafoin Debate OR
Entretantu,
Dekanu Fakuldade Siénsia Sosiál no Polítika, Universidade Orientál
TimorLorosa’e (UNITÁL), Álvaro da Silva hateten, prosedimentu atu aprova
orsamentu ne’e tuir loloos depois programa maka bele aprezenta orsamentu ba
Parlamentu Nasionál.
“Tanba
sá? Tanba iha Konstituisaun RDTL dehan, kuandu programa Governu ne’e chumba
dala-rua tuituir malu. Dala-ida primeiru la pasa, entaun sei iha segundu faze
atu aprezenta tan programa Governu nian ba PN”, hateten nia.
Nia
nia dehan, implikasaun iha rua, programa ne’e la konsege hetan apresiasaun
aprova iha PN ba dala-rua tuituir malu, entaun governu mós labele kontinua atu
aprezenta Orsamentu Retifikativu no orsamentu tinan fiskál 2018 ba PN tanba
programa la liu.
Kona-ba
orsamentu atu pasa ka lae, ne’e depende ba PN sira sei bele diskute ka lae.
Maibé, ba nia haree, orsamentu ne’e atu retifikativu asuntu importante mak
hanesan atu ajusta estrutura VII Governu foun ne’ebé iha ka tanba atu atende ba
nesesidade balun urjentemente.
Álvaro
hatutan, sé orsamentu ne’ebé prevé nesesita duni ba povu, presiza atu aprova.
Maibé, maneira ne’ebé loloos tenke diskute uluk programa maka bele aprezenta
orsamentu.
Nia
dehan, Orsamentu Retifikativu ne’e dehan retifika, signifika utiliza ba asuntu
ne’ebé importante, hanesan ajusta ba iha estrutura VII Governu.
Independente
Sem comentários:
Enviar um comentário