POLISIA LABELE BOSOK

DILI - Asosiasaun HAK husu ba Komandandu Jerál  Polísia Nasionál Timor – Leste (PNTL) tenke fó formasaun di’ak ba membru sira, liliu ba oknum Polísia Unidade Tranzitu munisípiu  Dili ne’ebé baku Jornalista iha fatin públiku, atu labele bosok justisa, tanba hahalok bosok ne’ebé inisia hosi  autoriedade seguransa sira sei implika tebes ema barak moris.

“Agora situasaun real ne’ebé akontese, oknum Polísia Tránzitu  ne’e  bosok justisa. Tanba nia produz relatóriu bosok ba nia superior hodi ikus nia superior la verifika relatóriu didi’ak, deklara ona ba públiku. Maibé evidénsia  baku ne’ebé fó sai iha CCTV,  halo nia superior sira hakfodak,   Tanba ne’e, Asiasaun HAK ezije ba Komandu PNTL tenke fó sansaun ba oknum Polísia Tránzitu ne’e,” hatete Diretór  Asosiasaun HAK Manuel Monteiro ba Timor Post iha Centro Convenção Dili (CCD), Tersa (02/08).

Monteiro hatutan, tuir loloos Polísia  mak hanesa ispelu (cermin) hodi tau matan ba investigasaun kriminal sira, la’ós  bosok fali. Kualker polísia labele bosok relatóriu inisiu ba krime ruma, tanba kualker aktu krime polísia mak inisia investigasaun hafoin mak haruka ba Ministériu Públiku hodi produs ba akuzasaun. No haruka ba juíz hodi halo desizaun . Ne’eduni, eziji  tebes polísia nia honestu.

Nia esplika, profisaun nu’udar polísia, ezije tebes sira nia honestu, tanba kualker aktu krime, autus inisia tenke liu hosi polísia. Karik polísia bosok ona hodi produz relatóriu falsu, Ministériu Públiku sira mós bele bosok no juíz nia desizaun mós bele sala, tanba autus inisiu mai hosi polísia ne’e nakonu ho bosok ka falsu hela.

“Halo relatóriu falsu ne’e mak kontinua akontese bebeik, ita bele imajina lia loos no justisa sei laiha. Justisa sei akontese iha dalan de’it. Entaun, sala ki’ik ka sala bo’ot sempre mai ho baku no oho malu. Ne’no akontese tan, oknum sira ne’e kontribui informasaun falsu,” esplika Manuel Monteiro

Hosi  perspetiva diretór Judicial System Monitoring Programme (JSMP), Luis Oliveira Sampaio konsidera aktu baku ne’ebé komete hosi oknum Polísia  Tránzitu, ne’e krime. Nia sei responsabiliza iha prosesu justisa. Maibé, ba relatóriu falsu ba komandante, komandu sei aplika medidas internal ba oknum ne’e.

“Kazu ne’e, involve oknum polísia, ita nia sistema fó fatin. Ministeriu Públiku bele aprofunda investigasaun. Nune’no bele aselera prosesu justisa ba to’o tribunal. Aktu bosok ne’e bele hatodan nia,” esplika diretór Sampaio.

Liquiça oan ne’e hatutan, maske oknum polísia tranzitu ne’e produz relatóriu falsu ba nia superior, maibé atu deteta kestaun ne’e depende ba iha prosesu investigasaun hosi Ministériu Públiku hodi produz ba akuzasaun noo bosok ne’ebé nia komete, prosesu to’o Tribunál sei hatodan tan nia.

Enretantu, adjuntu diretór Fundasaun Mahein (FM), João Almeida hatete konkorda tebes ho desijaun komandu nian hodi muda oknum polísia tranzitu ne’e ba iha fatin seluk.

“Ami apoia medidas ne’ebé mak komandu foti maibé tenki hare mós ba natureza kazu ne’e nian, ita hare iha video CCTV ne’e basa duni medidas ne’ebé mak komandu foti ne’e atu eduka membru ne’e para la bele komete tan aktu hanesan,” dehan João ba Timor Post iha Fomento, Tersa (02/8).

Nia hatutan, importante liu tenki halo investigasaun ne’ebé klean nune’no bele aplika medidas tuir lei, tanba hare kazu ne’e la’ós  liga de’it ho disiplinar nian, maibé iha mós aktu krime.

“Buat ne’ebé mak komandu munisipiu Dili halo relatóriu falsu ba komandu jerál  ne’e hanesan moe boot ida, entaun komandu jerál  tenki hato’o mós samada ba komandu munisipiu Dili, nune’no ba futuru bele hato’o relatóriu ne’ebé mak loloos ba komandu jerál , no bainhira halo relatóriu tenki halo uluk investigasaun,” dehan João.

Nia hatutan, ho relatóriu baku Jornalista ne’e hatudu katak instituisaun hakarak defende nia ema maibé faktus sei iha, karik buat sira ne’e kontinua Akontese bei-beik públiku sei la fi’ar  tan instituisaun PNTL nia investigasaun.

Antes ne’e, Komandante Jerál  PNTL Komisáriu Julio da Costa Hornay dehan, kazu ne’e iha ona investigasaun nia laran no membru refere komandu muda ona nia hosi tranjitu Dili ba fali unidade seluk.

“Ami muda ona membru ne’e hosi tranjitu maibé nia prosesu kontinua la’o orsida mak determina nia sala simu konsiekonsia, ita hotu hatene ema hotu iha lei nia okos karik ema ruma viola regras nia tenki hasoru prosesu,” dehan Julio ba Jornalista iha Kuartel Jerál  PNTL Kaikoli, Segunda (01/8).

Vitima Jeronimo da Silva hatuir kronolojia akontesementu ne’e nia tuur hela iha sira nia office oin, derepente kareta ida ba para los iha estrada klaran mak polísia Tranjitu sira liu hetan hodi sai ba husu dokumentus mak nia hasai foto, maibé oknum tranjitu ida hetan nia no la’o hasoru nia seidauk husu basa kedas isin ida ba nia.

“Ha’u hasai foto komu ne’e Akontese iha públiku la’ós  iha sira nia kuartel, maibé Polísia ne’e mai la husu tan basa kedas ha’u, ne’e mak ha’u dehan ha’u sala saida? Tanba saida mak o hasai foto no sira nain rua dudu lisuk ha’u atu tama ba kareta laran hodi ba kuartel mak ha’u ha’u la ba ida, nusa mak imi la husu lai to’o mai baku kedas ha’u, ne’e mak polísia ida fali mai baku tan ha’u,” haktuir Jeronimo ba Jornalista sira iha Kuartel PNTL munisipiu Dili, Kaikoli, Segunda (25/7).(max/way)

Timor Post