Inflasaun Tun ba Porsentu 0.1, Indikasaun Presu iha Merkadu la’o Normal

DÍLI - Tuir relatoriu ne’ebé fo sai husi Ministeriu Finansas liu hosi Diresaun Geral Estatistika (DGE) hatudu katak ohin loron inflasaun Timor-Leste tun ba iha Porsentu 0.1 to’o iha fulan Fevereiru tinan 2019.

Inflasaun tun tanba tuir peskiza ne’ebé diresaun nasionál Estatistika halo iha Munisipiu 12 inklui Rejiaun Administrativa Espesial Oe-Cusse Ambeno (RAEOA) hatudu katak Timor-Leste nia Inflasaun oras ne’e tun.

Diretor Jerál Estatistika Elias dos Santos Ferreira hateten inflasaun agora tun ba pursentu 0.1 (0.1%) kompara ho tinan kotuk tanba tinan ida ne’e DGE halo peskiza ba iha Merkadu Lokál, Supermerkadu iha Dili no munisipiu 12 inklui RAEOA folin sasán iha merkadu no Supermerkadu folin normal no populasaun sira mós assesu di’ak hodi fo implikasaun ba iha inflasaun TL tun.

“Ha’u hanoin Diresaun Estatistika fulan-fulan sempre hala’o lansamentu ba Industria Peskiza Konsumidores (IPK) ka Konsumo de Prazu Indexes (KPI), ohin lansa tan relatoriu IPK ba tinan ida nian komesa husi Fevereiru 2018 to’o Fevereiru 2019, tantu depois DGE haree data Inflasoens ne’e ho pursentu 0.1 (0.1%) sei ita kompara ho Janeiru–Dezembru ne’e inflasaun pursentu 0.3 (0.3%) entaun agora ne’e tun ba pursentu 0.1 (0.1%) ne’e mai husi ne’ebé ??? ne’e DGE haree husi produtu lokal ka sasán sira ne’ebé nesesidade komunidade nian iha Merkadu Lokal nomós iha Supermerkadu sira,” dehan ba jornalista sira hafoin lansamentu ba iha Industria Peskiza Konsumidores (IPK) ka Konsumu Prazu Indexes (KPI) iha Salaun DGE Kaikoli-Dili, Kuarta (20/03).

Nia dehan, hanesan Modo Tahan inflasaun 0.5 depois iha Mantega ne’e mak sa’e ba pursentu 0.3 (0.3%), Maibe haree fali ba Foos nia inflasaun hetan pursentu 0.2 purtantu ne’e hatudu katak presu la’o iha merkadoria la’o normal alende haree iha Inditizasaun ka udan maibe sasán balun barak liu mak TL importa husi nasaun seluk liliu Foos.

“Portantu DGE hatene katak agora tempu udan sei ita kompara ho fulan Juñu, Jullu iha tinan kotuk iha mudansa ba deflasaun tanba tempu pumor portantu iha mudansa ba deflasaun, agora sa’e maibe sa’e ne’ebé ho ki’ik,” tenik nia. Tanba DGE kolekta dadus merkadoria munisipiu 12 inklui RAEOA mas iha Dili DGE ba iha Merkadu no Supermerkadu sesante sira depois halo komparasaun kada fulan sa’e ka tun, liu hosi ne’e DGE bele halo analiza ka fó sai katak em geral presu ne’ebé maka iha ne’e fó sai de’it tanba hanesan ohin pursentu 0.1 (0.1%).

Nia haktuir tan DGE kompara tinan kotuk ho agora husi Fevereiru 2018 to'o Fevereiru 2019 halo komparasaun TL hetan inflasaun amploxi, ne’e hatudu katak inflasaun menus ka tun ki’ik sei kompara ho tinan kotu inflasaun ne’ebé sa’e, presu Merkadu nian mos ema hakilar hotu.

“Maibe ha’u hanoin katak TL nia inflasaun tun fila fali ona, presu merkadu nian la’o normal fila fali ema hotu la iha tan kestiona ba iha folin sasán merkadu nian no populasaun sira mós bele assesu di’ak liu tan ba iha merkadu liliu ba Foos folin ne’e normal,” dehan nia. Nia afirma DGE hare povu sira hola barak liu mak Alcohol ho Tabako maibe Alcohol ho Tabaku la influensia buat ida ba iha populasaun TL.

Tanba DGE iha ne’e sempre halo kobertura ba Merkadu Lokal tantu hanesan Maubise, iha Baucau hanesan Dili iha Taibesi ne’e mak DGE ba. Portantu hakarak hatene lolos TL nia merkadu ka prezu merkadui lokal ne’e oinsa?? na realidade hanesan Modo Tahan komunidade fa’an depois hare di’ak, ba halo peskiza iha supermerkadu dala ruma modo sitra ne’e baratu liu. Foin dadauk ne’e mak presu merkadu ne’e sa’e oituan mais ne’e iha Masin Midar, Alcohol sira ne’e mak sa’e mais ne’e iha fulan Dezembru de’it mai iha Janeiru ate agora ne’e normal fali ona, dehan nia.

Akademika Duvida Inflasaun Tun ba Pursentu 0.1

Relasiona ho publikasaun DGE nian kona-ba inflasaun Timor-Leste nian ne’ebé tun ba 0.1% ne’e sai duvida boot ida tanba realidade iha populasaun balun sei hakilar kona ba presu folin sasán iha rai laran ne’ebé sa’e. Dosente Universidade da paz (UNPAZ) Fernando Dias Gusmão hateten Governu deklara ona númeru inflasaun ne’e tun ba pursentu 0.1 (0.1%) maibe realidade hatudu katak povu barak sei hakilar hela ba presu folin sasán.

“Kuandu inflasaun tun ona ba pursentu 0.1 ne’e hatudu katak povu Timor-Leste nia kapasidade de kompra ne’e maka’as demais. Maibe hare ba realidade lor-loron ema barak sei hakilar kona ba sasán ninia folin sa’e hanesan tiketi aviaun husi ne’e ba Bali ne’e sa’e kuaze mais de 100% ida ne’e mak Governu ko’alia dehan inflasaun tun ba 0.1 pursentu ne’e indikador ne’e loos ka la’e ?,” dehan ba jornalista BT iha kampuz UNPAZ, Kinta (21/03).

Nia dehan tan, tanba ne’e bainhira numeru inflasau ne’e tun Governu tenke kria kampu de servisu ne’e barak hodi nune’e bele fasilita ekonomia rai laran ne’e di’ak liu tan. “Tanba hanesan akademika labele fiar ba ida ne’e tanba tenke hare loloos indikador ne’ebé mak governu uza i governu tenke sura hotu sasán folin sira ne’ebé mak sa’e-sa’e ne’e pursentu hira I depois sukat ba ita nia povu sira nia kompra oinsa ne’e mak ita bele hatene katak numeru de inflasaun ekonomia iha Timor-Leste ne’e tun ona ba 0.1 pursentu,” tenik nia.

Nia haktuir tan, inflasaun menus ona liga ba rendimentu povu nian par kapasidade sira atu kompra oinsa no hare fali ba sirkulasaun moeda ne’ebé mak iha maibe iha hot-hotu ema nia liman ka iha ema balun nia liman de’it, ida nemak tenke hatene didi’ak lai?? Portantu ida ne’e mos ita tenke hare, kuandu sirkulasaun orsamentu povu hot-hotu iha ona, sira nia kapasidade de kompra iha ona nemak mak ita dehan katak inflasaun ne’e impaktu ne’e tuir ona povu nia nesesidade duni.

Nia dehan, nuune’e sirkulasaun orsamentu atu la’o di’ak governu presiza kria kampu de servisu par povu sira hetan osan, sei povu hetan osan ona signifika hot-hotu iha rendimentu, sei hot-hotu iha rendimentu bele sosa sasán sira ne’ebé mak presiza a ida ne’e mak foin kontribui ba numeru da inflasun tun.

“Ha’u afirma de’it katak hanesan agora dadauk joven sira barak forma atu hatama dokumentus ba Australia ne’e tanba saida? tanba kampu de servisu iha TL ne’e menus no osan mos menus povu sira sei halerik hela ne’e mak sira hadau malu para oinsa atu hadia sira nia nesesidade ekonomia familiar, hatudu katak numeru de inflasaun ne’e seidauk tun tanba ne’e mak sei governu dehan numeru de inflasaun ne’e tun ne’e oinsa,” dosente ne’e preokupa. (BT)

Business Timor