La Altera LPV, MUTL Sei Door to Door

Portavoz  Movimentu Universitáriu Timor-Leste (MUTL), Faustino Soares iha manifestasaun ne’ebé hala’o iha Becora, Díli, Segunda (28-30/09) hatete, sé Parlamentu Nasionál (PN) la halo  alterasaun ba Lei Pensaun Vitalísia (LPV), maka estudante sira sei la partisipa iha eleisaun parlamentár 2017.

“Ami estudante Timor laran tomak sei tun hotu ba halo door to door (Tama uma, Sai Uma)  iha munisípiu 13 katak lalika tuir eleisaun iha tinan 2017. Tanba ita nia konstituisaun RDTL iha ne’eba hatete katak, sidadaun iha direitu ba hili tuir konsiensia, la’os obrigatoriamente. Ne’ebé ami la hili mós la hili ona, tanba ita hili mós hanesan de’it, sira nunka interese ho povu,”  Faustino dehan.

Nia promete ezizensia sei kontinua to’o hetan solusaun ba alteresaun  lei ne’e, no sé laiha alterasaun ba lei refere, entaun dalan ikus ne’ebé sira sei halo maka, nafatin ho pozisaun door to door.

Nia dehan, povu ki’ik sira ne’ebé  terus mós ba rai ida ne’e, sei terus hela, maibé grupu ki’ik ida maka riku ba bei-beik, ki’ak sente katak indenpendensia ne’e sira la sente benifísiu.

Nia esplika LPV ne’e fó impaktu boot ba sustentabilidade ekonomia  no bele kria problema ba nasaun iha futuru.

Nia dehan, LPV sei la garante ekonomia nasaun nian iha futuru, tanba atualmente akonomia Timor-Leste sei dependente ba seitór ne’ebé maka la duru, tanba oras ne’e dadaun  ita sei depende de’it ba petrolíferu.

Iha parte seluk nia hatete, LPV ne’e halo nia sidadaun sai baruk teen  tanba halo toman ema  atu lakoi halo serbisu no iha parte seluk  kria diskriminasaun ba povu ki’ik sira.

Iha parte ida nia konkorda ho estadu, ba direitu ne’ebé estadu rasik fó ba sidadaun sira ne’ebé fó kontribuisaun ba nasaun, maibé iha parte seluk nia dehan, tipu de rekoñesimentu hosi estadu ba sidadaun  ne’e maka demais liu fali.

Iha biban ne’e, Faustino husu ba ukun na’in sira atu kumpri kompremísiu ne’ebé promete iha tinan hirak liu ba iha kampaa eleitorál katak sei halo alterasaun ba LPV ne’e.

“Tuir komprimísiu ne’ebé sira halo katak, sei altera lei ne’e wainhira susesu iha eleisaun jerál, maibé sira bosok tiha ona povu Timor-Leste. Hanesan iha tinan 2012 sira halo kampaña eleitorál ne’e, sira dehan tenki  halo altera lalais ba lei ne’e, maibé realmente la halo,” nia lamenta.

Hatan ba kestaun ne’e, Deputada Jacinta Abucau Pereira, hosi Bankada Partidu Demokrátiku (PD), iha Seguda Feira, (5/10) foin lalais ne’e ba Matadalan katak, Parlamentu Nasionál mós iha ona komitmentu katak, sei halo revizaun ba LPV no to’o oras ne’e seidauk halo diskusaun ba lei ne’e tanba bazeia ba ajenda iha Parlamentu Nasionál.

“LPV  oras ne’e dadaun iha hela ajenda, no bainhira maka atu diskuti ne’e maka seidauk hatene. Kona ba ezijensia katak  tenki halo alterasaun molok tama ba diskusaun OJE 2016, ami sente ne’e imposivel, tanba wainhira parlamentu hahú tama iha kuatru (4) sesaun lejislativa, PN rasik iha ona ajenda ba saída maka sira atu fó prioridade,”  Deputada ne’e esplika.

Aleinde ne’e nia husu ba sidadaun sira atu nafatin fó kontribuisaun hodi nafatin partisipa iha eleisaun jerál 2017 mai.

Hatán kona-ba  rezolusaun hosi estudantes  katak, sé wainhira laiha alterasaun ba LPV, entaun estudantes balun sei la partisipa iha eleisaun jerál 2017.

Deputada ne’e dehan, hanesan  sidadaun, ita nia kontribuisaun ba rai ne’e maka, partisipa iha eleisaun, tanba liu hosi eleisaun  maka ita bele hili reprezentante hodi ba tur iha governu no iha parlamentu, para hodi hala’o dezenvolvimentu ba nasaun.

Iha parte seluk, deputada ne’e mós konkorda katak, presija halo duni revizaun ba LPV. “Ha’u nia hanoin, halo altersaun ba LPV ne’e importante tebes, tanba ne’e maka hosi ami nia Bankada PD hatama tiha ona projetu lei ne’e desde tinan kotuk. Tanba ita haree kuandu iha membru parlamentu balun ne’ebé maka ho idade produtivu tebes depois tanba iha ona LPV nia la halo serbisu no tenki simu de’it osan,” nia mensiona.

Nia esplika katak, Pensaun vitalisa la’os válidu ba membru parlamentu de’it, maibé válidu mós ba ministru no sekretáriu estadu.

Hatan kona-ba Altera LPV, deputadu hosi komisaun A trata assuntu lei, Jorge da Conseição Teme, ba Matadalan, segunda feira (5/10) foin lalasi ne’e katak, LPV ne’e normál, tanba iha mundu tomak adopta.

Nia esplika, funsaun LPV katak, kerdizer servidór estadu titulares, membrus governu ho membru deputadu,  depois de sira reforma hosi sira nia kargu no tanba sira kontribui ba nasaun, entaun sira merese hetan pensaun ida.

 “Bele reve, maibé atu dehan de’it katak, depois de ha’u sai hosi governu mai tama iha parlamentu komisaun A, ha’u rona no hatene ona katak, assuntu ne’e ajendadu tiha ona. Tanba ne’e maka orsida parlamentu sei diskuti ho hanoin katak ita presija duni tetu halo didi’ak para desijaun ne’e labele fó fali todan ba ita nia estadu no fó desvantazen ba povu,” Teme hateten.

 “Ha’u konkorda atu halo alterasaun ba lei ne’e, ha’u iha Frente Mudansasa kedeira rua (2) de’it, ha’u konkorda nusa maka lae. Sé ne’e todan ba ita nia estadu ita bele diskuti. Ita uluk bapa nia tempu ne’e la’os pensaun vilasia maka moris, Maibé ita uluk kontribui ho ita nia susar,” nia deklara.

Entretantu Eis Vise Primeiru Ministru IV Governu Konstitusional, Eng. Mario Viegas Carascalão hatete lei pensaun vitalisia ne’e presiza altera duni tanba bele fó impaktu boot ba nasaun nia future.

“Ita ohin loron depende de’it ba fundu petrolíferu. Ita laiha rekursu seluk ne’ebé garante iha future. Lei Pensaun Vitalisia ne’e tenke altera duni tanba hamosu despeza boot ba estadu kada tinan,” Carascalão dehan ba Matadalan, sesta (02/10/2015), iha Ótel Timor, Díli.

Nia dehan eis titulares sira ne’ebé sei produtivu hela maibé tenke simu osan pensaun vitalisia. Nia dehan tuir lolos pensaun vitalisia ne’e bele iha maibé la’os simu % 100 hosi saláriu normal.

Maske nune’e Carascalão dehan atu halo alterasaun ka lae ba lei pensaun vitalisia ne’e depende ba PN tanba sira maka iha kompetensia tomak. Nia aumenta sé la halo alterasaun maka povu sei halo julgamentu ba ukun na’in sira liu hosi eleisaun jerál 2017. (Mj1)

Matadalan