quarta-feira, 2 de agosto de 2017

Ramos-Horta: Laiha senáriu ne'ebé la admiti Fretilin hodi lidera Governu

Iha loron-tersa ne'e eis-Prezidente timoroan José Ramos-Horta konsidera ona katak laiha "justifikasaun ka senáriu ruma" ne'ebé maka la admiti Fretilin, partidu ne'ebé manán lejislativu, hodi lidera Governu foun tuirmai.

"Laiha justifikasaun ka senáriu ruma hodi la admiti Fretilin hodi lidera Governu. Até pelumenus hatudu prova hosi nia kapasidade", José Ramos-Horta hatete iha Díli.

"Ita tenki fó fiar ba sé maka manán ona eleisaun sira, ba sé maka durante tinan 10 nia laran la halo asaun mínimu, hahalok ruma, hodi hakarak hamosu konflitu governasaun nian bainhira iha ema sira seluk nia liman laran. Timoroan ruma ne'ebé hakarak nasaun nia di'ak tenki fó oportunidade ba Fretilin hodi governu no ita hotu tenki apoia", nia hatete.

Ramos-Horta ko'alia ba Lusa oras antes Tribunal Rekursu le desizaun ne'ebé konfirma rezultadu ikus sira hosi eleisaun sira loron 22 Jullu nian, ne'ebé Fretilin sai hanesan partidu ne'ebé hetan liu votu.

Xanana Okupadu Ba Asuntu Fronteira Marítima

DILI, (TATOLI) - Majór Jenerál FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL), Lere Anan Timur argumenta katak Eis Primeiru Ministru, Kay-Rala Xanana Gusmão hala’o hela serbisu kona-ba asuntu fronteira marítima entre Timor-Leste no Austrália iha rai liur.

Lere ko’alia kestaun ne’e ba jornalista sira iha Palásiu Prezidenti Nicolau Lobato, Bairu-Pité, Dili, kuarta ne’e, hodi responde ba ema barak ne’ebé kestiona Eis Komandante Gerileiru la mosu iha públiku dezde eleisaun parlamentár liu-ba.

Nia hatutan soberania nasaun ne’e importante, ne’e duni Xanana presiza halo serbisu maka’as hodi solusiona kestaun refere.

“Ita ukun án ne’e dehan totál no kompleta. To’o ohin loron soberania ne’e seidauk kompletu tanba ita seidauk iha espasu iha tasi no aeru. Ita tenki trata ida ne’e. Entaun, karik Xanana iha rai laran laiha, signifika nia iha rai liur hodi trata asuntu ida ne’e,” Lere haktuir.

Nia informa katak nia rasik no timoroan sira sempre fó konfiansa ba Xanana katak uluk nia (Xanana) maka diriji funu to’o Timor ukun án, agora nia kontinua sai aman ba Timor to’o Timor hakmatek.

Fundu Petróleu iha Trismestre Daruak Billaun U$16,50

DILI, (TATOLI) – Fundu Petrolíferu iha trimestre daruak husi loron 1 abríl to’o 30 juñu 2017 hamutuk billaun U$16,50 kompara ho fundu ba trimestre dahuluk nian husi janeiru to’o marsu 2017 ho montante billaun U$16,26, informa Diretór Ezekutivu Jestaun Fundu Petróleu, Banku Sentrál Timor-Leste (BSTL), Venancio Alves Maria.

Totál reseita ne’ebé mak simu iha trimestre ne’e hamutuk millaun U$95,65 ne’ebé kompostu husi kontribuisaun kontribuinte sira ba fundu hamutuk millaun U$41,76 no pagamentu royalty ne’ebé simu husi Autoridade Nasionál Petróleu millaun U$53,89.

Kompara iha trimestre dahuluk nian reseita ne’ebé tama hamutuk millaun U$104,37 ne’ebé kompostu husi kontribuisaun kontribuente ba fundu hamutuk millaun U$53,77 no pagamentu royalty ne’ebé simu husi Autoridade Nasionál Petróleu millaun U$50,51.

Empreza 42 Selu Koima U$43.000 Ba AIFAESA

DILI, (TATOLI) - Autoridade Inspesaun no Fiskalizasaun Atividade Ekonómika, Sanitária no Alimentár (AIFAESA) hahú notifika empreza infratór hamutuk 42 hodi selu koima, no totál koima ne’ebé tama ona iha kaixa AIFAESA nian hamutuk mil U$43.000 iha fulan-fevereiru 2017 to’o agora.

“Osan U$43.000 ne’e husi empreza 42 no empreza ida mak hetan U$2.000 no empreza 41 ne’e selu U$1.000. Empreza ida selu U$2.000 ne’e tanba nia infrasaun boot tebes no hetan prosesu rua, tanba ne’e mak nia selu hanesan ne’e,” Diretór Departamentu Asuntu Jurídiku no Koordenasaun, AIFAESA Domingo Nunes hatete iha Matadouru, ohin.

Aliende ne’e prosesu kontra ordenasaun ne’ebé tama iha AIFAESA husi fevereiru to’o mai agora hamutuk 316 no notifikasaun ba loron 15 la’o hela no prosesu mós ba loron sanulu ba notifiksaun finál.

Governu Tenke Klarifika Dividas TT Laos Murni

DILI – Membru Parlamentu Nasional husu ba Governu atu klarifika dividas Timor Telecom (TT) bainhira atu selu, tanba dividas TT nian nee laos murni.

Kestaun nee fo sai husi Reprezentante povu iha uma fukun Parlamentu Nasional (PN), Deputada Fernanda Lay ba STL Segunda (031/08/2017) iha nia knaar fatin PN.

Hau hanoin dividas Timor Telekom nian nee laos dividas murni tan nee governu tenke klarifika didiak, tanba akontese tiha ona, sira halo konta sala ita selu tiha no ikus mai sira konvensa fila fali dehan la selu,” informa nia.

Tuir Lay katak, governu tenke halo verifikasaun, ema neebe uza telefone nee ba duni servisu estadu ou ba privadu, tanba iha membru governu balun neebe sai tiha ona, maibe kontinua uza sasan estadu.

Iha fatin hanesan Deputadu Manuel Castro hatutan, problema dividas TT, governu nee la selu maka governu foun bele selu, importante maka TT tenke teliti didiak kustu nee.

Nunee mos Prezidente komisaun neebe trata asutu ekonomia finansa no dezenvolvimentu, Jacinta Abucau Pereira hateten, dividas TT nee too agora governu seidauk selu, tan nee fiar katak governu foun neebe mai sei hare konaba problema sira nee. Madalena Horta

Suara Timor Lorosae

Fundu Minarai Mihis, Governu Kontinua Deve

DILI – Reprezentante povu iha uma fukun Parlamentu Nasional (PN), preokupa ho osan neebe governu impresta atu halo dezenvolvimentu iha rai laran. Tanba haree ba osan husi fundu mina rai, hela deit Biliaun 16, oinsa atu selu fila fali tusan sira nee.

Preokupasaun nee hatoo husi Prezidente komisaun neebe trata asuntu infraestrutura, Manuel Castro ba STL, Tersa (01/08/2017) iha nia knaar fatin PN.

“Ita haree katak tusan neebe governu deve nee kontinua aumenta ba bebeik, ita impesta atu hadia drainazen iha Dili laran, no halo portu, aeroportu nee uza osan imprestimu hotu, tauk maka ita nia osan hotu tusan mos kontinua aumenta, tan nee governu foun mai labele kria tan tusan,” dehan Castro.

Tuir Deputadu nee katak, governu foun neebe sei mai tenke tau importansia ba area infrastrutura, atu nunee bele dada investor sira mai hodi fo resetas hodi selu hikas tusan no bele responde ba nesesidade povu nian.

Iha fatin hanesan Deputadu Domingos de Carvalho mos hatutan, governu hatene deve maibe sira mos hatene dalan ida neebe atu selu fila fali ema nia osan nee.

Nunee mos Deputadu Paulino Monteiro mos hatutan, haree ba osan husi fundu mina no gas nian hela deit ona uituan tanba nee, governu foun mai tenke redus deve, ho nunnee fasil atu selu fila ema nia osan sira nee. Madalena Horta

Suara Timor Lorosae

Hermenêutica do Discurso Histórico, Explosivo e Decisivo de Xanana Gusmão-Taur Matan Ruak

A Arte de Retórica Política: Uma Hermenêutica do Discurso Histórico, Explosivo e Decisivo de Xanana Gusmão-Taur Matan Ruak

Afmend Sarmento* | opinião

"...reencontrei-me com o meu Irmão que eu tinha perdido", assim, associa-se a retórica a um campo de saber prático ou técnico, ou seja, a arte de proferir discursos eloquentes para cativar a simpatia dos ouvintes. Com este eco de Kayrala Xanana Gusmão, procuremos atravessar os labirintos discursivos, que caracterizam os fenómenos e acontecimentos ocorridos in illo tempore, visa a fazer uma análise crítica ao modo de relacionamento de Xanana Gusmão e Taur Matan Ruak durante o tempo difícil até a era hodierna.

Passados 15 anos da restauração da independência e a construção do Estado de Direito Democrático pelos fundadores da Nação, constata-se que o modus vivendi  dos timorenses continua a ser o mesmo, não sentindo o sucesso na vida quotidiana da população, assim, o sonho dos founding fathers em criar o summum bonum e  bonum commune para o bem da nação e do povo torna-se meramente uma utopia. Para manter o status quo deste zoon politikon, os líderes antigos começaram a fazer «política romântica». Esta ocorreu entre Xanana Gusmão e Marí Alkatiri, CNRT e Fretilin com o grande apoio do velho amigo José Ramos Horta. O resultado desta política tem o seu culmino com a transferência do poder executivo para o Dr. Rui Maria de Araújo, com a benção: «Tu és o meu filho predilecto, em ti pus todo o meu agrado» (Mc 1, 11; Luc 3, 22). Assim, Dr. Rui torna-se o homo intelligens entre os muitos timorenses deste triunvirato: MA, XG, RH.

Em 2015, depois da tomada de posse do VI Governo Constitucional,  o Jornal Matadalan publicou uma fotografia na qual Xanana está a beijar Taur Matan Ruak, suscitaram-se vários comentários, uma das quias subscreveu: Xanana – Taur Homo? Claro que não é o famoso conceito de homosexualidade, mas liga-se literalmente ao termo Latim «Homo - Homem», no qual se mostra claramente, esta cultura política romântica na nossa história da democracia. Na minha opinião, este beijo surgiu como um acto de profundo agradecimento, não de Xanana para TMR, mas sim do eis Primeiro-Ministro para Presidente da República, por ter aceite o seu pedido de resignação e por ter dado posse ao VI Governo Constitucional. Pode-se afirmar que este é o culmino da sua estratégia política (ver Afmend Sarmento, Changing politics and the politics of change: como uma “Caixa de Pandora”. “Consciência crítica da Nação”, Forum Haksesuk 2015). Acrescentando ainda que todos nós esperamos que este beijo, não seja «o beijo da traição de Judas» (Lc 22, 48; Mt 26, 47-50). Passados alguns tempos este beijo torna-se um verdadeiro beijo de maldição ou uma traição.

Tribunal de Recurso valida resultados, vitória da Fretilin

O Tribunal de Recurso timorense validou hoje os resultados finais das legislativas de 22 de julho, confirmando a vitória da Fretilin, permitindo que o Presidente de Timor-Leste convide o partido a formar Governo.

Deolindo dos Santos, presidente do Tribunal de Recurso leu o acórdão numa audiência com representantes dos partidos políticos, o presidente da Comissão Nacional de Eleições (CNE) e observadores nacionais e internacionais.

"Este coletivo de juízes delibera julgar válidas as eleições realizadas em 22 de julho e definitivos os resultados apurados a seguir disseminados que agora são proclamadas pelo presidente do Tribunal de Recurso", disse Deolindo dos Santos, lendo o acórdão.

O acórdão, assinado pelos três juízes do Tribunal de Recurso, Deolindo dos Santos, Guilhermino da Silva e Natércia Gusmão, notou que a tabulação nacional realizada pela CNE não foi alvo de recurso e não foram detetadas irregularidades no processo de votação.

Fretilin vai formalizar contacto com CNRT para Governo

O secretário-geral adjunto da Fretilin disse hoje que o partido, vencedor das legislativas timorenses de 22 de julho, vai formalizar nas próximas horas um contacto com o CNRT, de Xanana Gusmão, para viabilizar a formação de Governo.

"A nossa prioridade é o CNRT, como compromisso nosso que assumimos durante a campanha. Vamos formalizar, dando prioridade ao CNRT", disse à Lusa José Reis, depois da leitura do acórdão do Tribunal de Recurso que confirmou os resultados das legislativas.

"Com este resultado, o partido vai tomar medidas em breve. Vamos formalizar os nossos contactos com o partido CNRT. Foi um compromisso eleitoral nosso. Durante a campanha o secretário-geral da Fretilin, Mari Alkatiri, sempre se referiu a isso", explicou.

O Tribunal de Recurso timorense validou os resultados finais das eleições legislativas do passado dia 22 de julho, confirmando a vitória da Fretilin, permitindo que o Presidente de Timor-Leste convide os partidos a formar Governo.

Ramos-Horta: Não há cenário que exclua Fretilin de liderar Governo

O ex-Presidente timorense José Ramos-Horta considerou hoje que não há qualquer "justificação ou cenário" que possa excluir a Fretilin, partido vencedor das legislativas, de liderar o próximo Governo.

"Não há qualquer justificação ou cenário que possa excluir a Fretilin de liderar o Governo. Até pelo menos dar provas da sua capacidade", disse José Ramos-Horta em Díli.

"Devemos dar o benefício da dúvida para quem ganhou as eleições, para quem durante 10 anos não fez o mínimo ato, gesto, de querer destabilizar a governação quando estava mas mãos de outros. Qualquer timorense que quer o melhor deste país deve dar chance à Fretilin de governar e todos nós devemos apoiar", disse.

Ramos-Horta falava à Lusa horas antes de do Tribunal de Recurso ler o acórdão que confirma os resultados finais das eleições de 22 de julho, em que a Fretilin foi o partido mais votado.

Kestionavel, PM TL Husi Fretilin-AMP

DILI – Formasaun governu iha VII governu sai kestionavel ba povu Timor Leste maske Tribunal Rekursu anunsia ona, Partidu Istoriku, Fretelin nuudar mais votadus no segundu votadus CNRT  iha eleisaun Parlamentar 2017-2022 maibe too oras nee ladauk hatene Primeiru Ministru ho membru governu seluk husi Fretilin ka husi Aliansa Maioria Parlamentar(AMP).

Tuir ativista, Roberto Pereira katak Primeiru Ministru hili husi partidu ida neebe iha votu barak liu ka liu husi aliansa partidu sira neebe iha nia ema barak iha parlamentu nasional ho iha nomeasaun husi Prezidente Republika, wainhira rona tiha poartidu politiku sira neebe iha reprezentante sira iha Parlamentu Nasional.

Husi nee ita hare ninia logika atu forma governu katak bele partidu mais votado bele mos aliansa de partidos com maioria parlamentar maibe iha Timor Leste sai kestionavel boot ba formasaun governu liliu ba povu,” dehan Roberto.

Hetan Kondena, Emilia Kastigu Iha Portugal

DILI – Karik Emilia hetan kondenasaun husi Tribunal Rekursu Timor, sei haruka tama kadeia Portugal nian bele iha Timor se lae Portugal.

Deklarasaun nee fo sai husi jurista Manuel Tilman ba STL, iha Hotel Garde Beach, Pantai Kelapa Uainhira STL konfirma relasiona ho kaju Joao Cancio nuudar eis membru governu neebe mak tama ona prizaun Ermera, Tersa (01/07/2017).

Tuir Jurista Manuel Tilman katak kuandu akordaun husi TR sai polisia iha dalan atu buka atu kaptura lori ba kadeia karik kondena no karik la kondena absolvidu no karik kondena no hau hanoin uza meios hot-hotu neebe mak estadu Timorense iha ho Portugal atu lori Doutora Emilia tama kadeia ou iha Portugal.

Governantes Foun Labele Imita Emilia

DILI – Sosiedade Sivil no akademista husu ba iha VII governu, iha dupla sidadania neebe mak hetan ona konfiansa husi povu hodi kaer pasta iha membru governu ka parlamentu iha parpol 5 nee atu labele imita Emilia ,kuandu halo tiha korupasaun hodi halai fila fali ba iha fatin seluk.

Tuir dekanu Filosofia Direitu UNDIL, Justino Sapolo katak kona ba kaju Emilia Pires sai polemika iha estadu kuandu arguida Emilia Pires rasik halai ba iha Portugal. Tuir desijaun Tribunal Distrital Dili (TDD), iha primeira instansia hetan kondenasaun ba ameasa atu tama prizaun tinan 7 too arguida rasik halai ba iha Portugal.

Ministeriu Publiku, Tribunal tenke hare no ajuda didiak kaju nee tamba bele sai ezemplu no presendente ba kaju sira seluk no governantes foun iha VII governu atu imita tuir Emilia,” dehan Justino,”dehan Justino Sapolo ba STL, iha nia edifisiu UNDIL, Mascarinhas, Tersa (01/08/2017).

Nia hatutan, foin dadauk Tribunal Rekursu hasai ona desijaun ba iha arguidu Joao Cancio ho pena prizaun tinan 4 fulan 6 maibe kuandu desijaun TR mak tun Emilia pires hetan pena prizaun iha Timor Leste laos iha fila fali iha Portugal tamba bazeia ba iha prinsipiu fundamental lei nian mak Locus no Tempus.

Iha fatin ketak, tuir Diretor Ezekutivu JSMP, Luis Oliveira Sampaiokatak kaju arguida Emilia Pires sai difisil tamba arguida rasik la iha fatin, maibe nia prosesu sira sei hare nia rekursu nee lao terlepas atu arguida iha nee ka mai hatan ka la hatan Tribunal Rekursu sei avaliasaun ba rekursu neebe mak husi advogadu no Ministeriu Publiku. Domingos Piedade/Natalino Belo

Suara Timor Lorosae

Babo: Parpol Sira Sei Buka Malu Halo Koligasaun

DILI – Prezidente Consellu Dirativa Nasional Partidu CNRT Deonisio Babo hateten, desijaun final sai ona, partidu politika sira hotu tenki buka malu hodi halo koligasaun.

Agora ita hein hela Tribunal hasai desizaun final, desijaun final klaru ke, partidu politika sira hotu hotu sei buka malu, klaru ke proposta lubuk ida iha leten primeiru koligasaun,” dehan Deonisio ba Jornalista sira iha PN, Dili, Tersa (01/08/2017).

Nia dehan, se maka lakoi koligasaun ba oposizaun, agora koligasaun nee maka sei iha negosiasaun entre partidu politiku sira, para bele define linas jerais hira maka atu lao, iha Governu foun mai nee atu lao halo nusa.