sexta-feira, 1 de setembro de 2017

Abe Barreto Propoen Klibur Dadolin Tarakama

DILI, (TATOLI) – Poeta, kompozitór no eskritór timoroan, Abe Barreto Soares propoen no sujere ba Arkivu no Múzeu Rezisténsia Timor-Leste (AMRT) hodi tau konsiderasaun ba Klibur Dadolin Tarakama, akronimu husi foho Taroman, Ramelau, Kablaki no Matebian hodi  hamanas ahi poetíku.

“Se ha’u-nia proposta ne’e simu. La simu mós labuat ida, ha’u dada fila fali no ha’u halo fali iha fatin seluk”, poeta Abe Barreto aprezenta iha nia intervensaun ba atividade entrega prémiu ba manan na’in konkursu poezia ne’ebé organiza husi AMRT hodi komemora aniversáriu da-18 konsulta populár, 30 agostu iha AMRT, horseik.

Poeta ne’ebé hanesan mós dosente ida iha Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL) ne’e apela, hamutuk hakat ba oin, la’o, halai no semo iha mundu poétiku ne’ebé furak.

Prontu kualker hora, prontu atu hato’o saida mak bele atu ita bele serbisu hamutuk atu lori nasaun ne’e ba oin.

“Tuir ha’u-nia haree ho neon na’in, matenek nabilan, isin moris laran luak iha sikun ida. Segundu mak espíritu nasionalizmu no patriotizmu”, akresenta linguísta timoroan ne’ebé iha esperiénsia sai júri ba atividade literatura.

Diretór ezekutivu AMRT, Hamar Antoninho Babtista Alves hatan ba proposta no rekomendasaun dehan, AMRT kaer metin tan konsidera atu hetan fini foun presiza koopera hamutuk.

“Ha’u agradese ba rekomendasaun ba profesór no Abe Barreto, proposta ita nian ne’e ita kaer tanba ita-nia oan, ita-nia alin sira atu sai di’ak ba futuru, ita tenke koopera hamutuk ba prepara sira nafatin nune’e ita bele hetan fini di’ak ba nasaun”, katak.

Nia reforsa, kompetisaun no atividade literatura ne’e la’ós kestaun, importante mak manan hamutuk iha esperiénsia ida ne’ebé lori ita ba futuru. “Ida ne´e mak importante”, konklui hodi fó esperansa katak ba oin AMRT sei organiza nafatin eventu sira ne’ebé identiku ba loron istóriku no nasionál Timor-Leste nian.

Jornalista: Rafy Belo | Editora: Rita Almeida

Foto: Poeta, kompozitór no eskritór timoroan, Abe Barreto Soares

Setor Privadu Hahu Investe Peskas

DILI - Atu labele depende makaas ba importasaun ikan husi rai liur mai Timor Leste maka, setor privadu hahu investe iha area peskas hodi hakiak ikan atu kompete iha merkadoria.

kestaun nee fo sai husi Ministru Estadu Koordenador asuntu ekonomia, e Ministru agrikutura e peskas, Estanislau da Silva ba STL, Segunda (28/08/2017) iha nia knaar fatin MAP.

“Ami orgullo tanba setor privadu balun hahu investe iha area peskas liu husi, hakiak ikan hodi faan iha merkadu rai laran, ida nee ho objektivu atu redus importasaun ikan husi rai liur mai TL. No Nasaun balun mos hahu husi TL atu halo exportasaun Ikan ba rai liur,” informa Ministru Estadu Koordenador asuntu ekonomia, e Ministru agrikutura e peskas, Estanislau da Silva.

Vitima 30 Hela Uma Mahon

DILI - Focupers kria uma Mahon ba vitima neebe hetan violensia domestika hodi hela, tanba nee kada fulan vitima nain 30 too 35 mak hela iha fatin refere, para nunee bele asegura sira nia aan.

“Uma Mahon focupers nian hahu loke hahu kedas iha 1998, antes de independensia too agora. Vitima neebe asesu ba uma Mahon nee, liu ona rihun haat.  Agora kada fulan iha tinan 2017 vitima neebe hela iha uma Mahon nee husi 30 0 too 35 inklui labarik sira,” hateten Diretora Focupers Marilia Da Silva Alves iha nia knar fatin, Focupers, Tersa, (22/08/2017).

Nia sublinha tan, vitima hirak neebe hela iha uma Mahon, mai husi problema violensia domestika, violensia seksual no insestu abuzu seksual.  Hela iha sira nia hela fatin, sira la sente seguru tanba hetan ameasa, no sira hela iha uma Mahon temporareamente, atu hetan asistensia no akompana sira ba iha prosesu.

Konstrusaun Edifisiu KFP Laiha Kualidade

Dili - Obra Edifisiu Komisaun das Funsaun Publika (KFP) laiha kualidade, tanba nee Prezidente KFP ho komisariu sira halo fali re-tender ba kompania seluk neebe iha kualidade konstruksaun.

“Imi hatene kata ami mai iha dia 29 de Maiu tinan 2015, entaun prioridade ida mak kami haree kualidade edifisiu, neebe iha momentu neba iha fatin balu aat. Nee duni, iha tempu ben tama estraga hotu flafon entaun ami komisariu sira desidi retender fali ba kompania neebe mak iha kualidadde hodi hadia hikas,” katak Prezidente KFP Faustino Cardoso ba Jornalista, Tersa (28/8/2017) iha Edifisiu KFP Matadoru Dili.

Tuir Faustino katak, iha fulan Juinu kompania Tlik aprezenta ninia relatoriu ba KFP, Ministru Obras Publika Transporte Komunikasaun (MOPTK) no Ajensia Dezemvolvimentu Nasional (AND) kona-ba evolusaun konstruksaun maibe iha fulan Juinu nee kedas nia paradu.

Governu Kontinua Introdus Sistema E-health ba Setor Saude

Gabinete Primeiru Ministru ho Ministerio Saude kontinua halo introdusaun ba utilizasaun sistema Elektronika Saude (E-Health) ba jestor fasilidade saude no professional saude sira, hodi dezenvolve diak liu tan sistema ida ne’e atu fo prestasaun saude ne’ebe diak ba komunidade sira.

Vise Ministra saude, Ana Isabel Soares hateten ida ne’e importante tebes atu kontinua introdus diak liu tan sistema ne’e ba professional saude sira iha teritorio tomak ne’ebe sei utiliza sistema ne’e atu bele komprende lala’ok sistema ne’e no objetivu husi sistema ne’e rasik.

Nia dehan, sistema E-Health ne’e hanesan meus inovativu ida ho objetivu atu hadia kobertura saude universal iha Timor –Leste, kria koordenasaun no informasaun ne’ebe diak hodi supporta servisu prestasaun saude no servisu jestaun saude iha fasilidade saude hotu.

Nia dehan, E-Health ne’e servisu pakote ida ho programa saude da familia tanba professional saude sira halo visita uma kain halo konsulta, edukasaun promosaun saude, foti dadus no hatama iha sistema E-Health ne’e hodi bele utiliza ba kontinuasaun konsulta sira.

Presiza Dezenvolve Diak liu Tan Ensino Vokasional

Rede edukasaun Timor –Leste Coalition for Education (TLCE) husu governu foun mai atu kontinua tau matan ba ensino vokasional sira iha rai laran, ne’ebe governu (ida ne’e) estabelese ona.

Iha tinan ikus mandatu governu ida ne’e nian, nia dehan Ministerio Edukasaun konsege halo ona transformasaun ensino sekundario jeral lubuk ida ba fali ensino vokasional, ho objetivu atu prepara joven sira ba iha kampu de trabalho.

Politika redus ensino sekundariu jeral ne’e pozitivu tebes, maibe tuir Jerente Programa Edukasaun TLCE, Matias dos Santos katak presiza dezenvolve diak liu tan ensino vokasional intermus forsa trabalho, fasilidade no ekipamentus pratika sira.

Filozofia “Maun-boot”, Ita Interpreta La Hotu

DILI, (TATOLI) - “Ai funan ne´ebé ita kuda, presiza rega, presiza kuidadu.” Liafuan eis-guerilleiru “Maun boot” Kay Rala Xanana Gusmão ne’ebé Diretór Ezekutivu Arkivu no Muzeu Rezisténsia Timor-Leste (AMRT), Hamar Antoninho Babtista Alves relembra bainhira Xanana ko’alia iha nia entrevista ida ho media iha Balibár, iha remodelasaun kintu ba sestu governu konstitusionál.

“Ba ha´u sentidu ida ne´e kle´an no hanesan filozofia ida komún, ita interpreta la hotu ba moris,” Hamar fó iha nia intervensaun iha atividade entrega prémiu ba manan na´in konkursu poezia ne´ebé organiza husi AMRT rasik hodi komemora aniversáriu da-18 konsulta populár, 30 Agostu, iha AMRT, Dili, horisehik.

Nia dehan, moris iha aprendizajen polítika nia laran, moris iha aprendizajen atu lori ita-nia aan ba futuru no moris atu prepara ema sai lider ba nasaun. Tanba ne´e, agradese ba inan-aman, profesór sira no formadór sira iha fatin hotu katak ita prepara ema ba nasaun ida ne´e hanesan mós ai funan ne´ebé ita kuda iha rai ida ne´e.

Democracia a la Turnbull | Austrália nega visto a ativista norte-americano contra a vacinação

Sydney, Austrália, 31 ago (Lusa) -- As autoridades da Austrália recusaram a entrada no país ao norte-americano Kent Heckenlively, que se autoproclama como o ativista "número um" no mundo na campanha contra a vacinação, informaram hoje fontes oficiais.

Kent Heckenlively, autor de livros como "Inoculate", tinha previsto realizar uma série de conferências na Austrália em dezembro.

"Não vamos deixá-lo vir", afirmou o ministro da Imigração, Peter Dutton, à emissora australiana 2GB.

"Esta gente que diz aos pais que os filhos não devem ser vacinados é perigosa. Fomos muito cuidadosos a analisar este caso em particular e está claro que não é de interesse nacional que venha", frisou.

A recusa a Heckenlively teve lugar depois de a Austrália ter proibido a entrada, por um período de três anos, a outros dois ativistas contra a vacinação: a britânica Polly Tommey e a norte-americana Suzanne Humpries.

As duas fizeram uma digressão pela Austrália com o seu livro "Vaxxed", que argumenta que existem ligações entre a vacina conjunta para o sarampo, papeira e rubéola e o autismo, uma teoria já desacreditada pelos cientistas.

DM // EJ | Antetítulo TA

Associação pró-democracia pede "responsabilização" do líder do Governo

Macau, China, 31 ago (Lusa) -- A maior associação pró-democracia do território, a Novo Macau, exigiu hoje que o chefe do executivo seja responsabilizado pelas consequências do tufão Hato que, a 23 de agosto, matou dez pessoas e causou prejuízos avultados.

Em comunicado, a Associação Novo Macau (ANM) disse que, apesar de o Hato ter sido um desastre natural, muitos dos efeitos foram "causados por humanos, causados pelo Governo e especificamente pelo próprio chefe do executivo", pelo que a ANM "exige" que o líder do Governo "seja responsabilizado".

A associação listou vários pontos críticos que considera serem, de forma direta ou indireta, responsabilidade de Chui Sai On, a começar pelos Serviços Meteorológicos e Geofísicos (SMG), que "falharam terrivelmente na previsão dos danos que o Hato podia trazer e fizeram com que o público subestimasse o perigo do tufão".

Macau içou o sinal 3 de tempestade tropical às 03:00 de dia 23 (20:00 de terça-feira em Lisboa), elevando-o para 8 seis horas depois. Passada uma hora e meia foi hasteado o sinal 9 e somente 45 minutos depois içado o sinal máximo (10). O curto intervalo de tempo entre sinais, em particular atendendo à velocidade a que se movia o tufão, tem gerado dúvidas sobre a capacidade de previsão dos SMG.

Macau/Tufão: Quase mil veículos destruídos em quatro autossilos públicos

Macau, China, 31 ago (Lusa) -- Mais de 700 carros e de 200 motociclos ficaram inutilizados devido às inundações em quatro autossilos públicos, na sequência da passagem do tufão Hato, informaram hoje as autoridades.

O Hato, que atingiu Macau a 23 de agosto, fez dez mortos, quatro dos quais encontrados em parques de estacionamento, e mais de 240 feridos, além de enormes danos materiais ainda por avaliar.

Até à data não foi contabilizado o total de veículos afetados pelo pior tufão dos últimos 53 anos, disseram as autoridades locais presentes na conferência de imprensa diária, desde a passagem do Hato por Macau.

O diretor dos Serviços das Finanças, Iong Kong Leong, disse que estão a ser estudadas medidas para reduzir o imposto automóvel aos proprietários dos veículos danificados pelo tufão que adquirirem novas viaturas ou motociclos.

Segundo Iong Kong Leong, se o novo veículo adquirido for ecológico está previsto a isenção do imposto automóvel. Caso não seja, o reembolso é de 80%.

Iong Kong Leong disse ainda que estas medidas têm primeiro de ser aprovadas pela Assembleia Legislativa.

FV // VM